بركت دهم. وقتى بنده گفت و دانست كه تمام نعمتهايى كه نزد اوست، از ناحيه من است و بلايايى كه از او دفع مى‏شود، به لطف من است شما [ملائك‏] را گواه‏مى‏گيرم كه نعمتهاى آخرت را به نعمتهاى دنيايى او مى‏افزايم و بلاياى آخرت را - مانند بلاياى دنيا، از او دور مى‏كنم. وقتى گفت: «الرحمن الرحيم»، خداى عزّوجلّ مى‏فرمايد: بنده‏ام شهادت داد كه منم رحمان و رحيم. شما را گواه مى‏گيرم كه بهره‏اش را از رحمتم فراوان دارم و نصيب او را از عطاى خود، جزيل مى‏دارم. چون گفت: «مالك يوم الدين»، خداى جلّ جلاله فرمايد: گواهتان مى‏گيرم همان گونه كه بنده‏ام اعتراف كرد كه منم مالك روز جزا در روز حساب، حسابش را آسان گيرم، حسناتش را قبول كنم و از بديهايش درگذرم. چون گويد: «إيّاك نعبد»، خداى عزوجلّ فرمايد: بنده‏ام راست گفت كه تنها مرا مى‏پرستد. شما را گواه مى‏گيرم كه او را بر عبادتش، ثوابى بخشم كه تمام كسانى كه در عبادت من با او مخالفت كرده‏اند، به حال او غبطه خورند. چون گويد: «إيّاك نستعين»، خداى عزّوجلّ مى‏فرمايد: فقط از من كمك خواست و فقط به من پناه برد. گواهتان مى‏گيرم كه او را در كارش، كمك كنم و در دشواريها، به فريادش رسم و در روز سختى، دست او را بگيرم. چون گويد: «اهدنا الصراط المستقيم» تا آخر سوره، خداى عزّوجلّ فرمايد: اين درخواستهاى بنده من است. بنده‏ام هر چه بخواهد، در اختيار اوست. خواسته بنده‏ام را پاسخ مثبت داده‏ام، آرزويش را به او بخشيده‏ام و او را از آنچه مى‏ترسيد، ايمن داشته‏ام. (5: ج 89، ص 226)

3. قرآن، كمال الكلّ فى الكلّ و هدايت براى اهل تقواست.

يكى از وجوه كمالى قرآن، اين است كه همه چيز را در همه چيز، بيان مى‏كند: در ضمن قصص، اهدافى مانند تعظيم خدا، وعظ و اندرز مردم، تذليل عباد، بيان احكام، كشف از حقايق كائنات دارد. همين گونه در خلال احكام، معارف مى‏گويد و لابه لاى معارف توحيدى، اسرارى از عالم طبيعت بر ملا مى‏كند. بشر نمى‏تواند