پژوهشى در باب اسباب نزول - صفحه 89

وَ كَذا، لأنَّه يَنزِلُ عَن دابَّةٍ أو يَتَجاوَزُ مَنزِلَةً إلَى مَنزِلَةٍ أُخْرَى. وَ أنزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الكِتابَ إنزالاً، وَ نَزَّلَه تَنزيلاً: شَيئأ بَعدَ شَيٍ. (2: ج 2، ص 827)
1- 4. ابن فارس: نَزَلَ ... كلِمَةٌ صَحيحَةٌ تَدُلُّ عَلى‏ هُبوطِ شَيٍ وَ وُقوعِه... نَزَلْنا: أتَيْنا مِنًى. (3: ج 5، ص 417)
با عنايت به مدارك ياد شده، مى‏توان گفت كه معناى لفظى تعبير «اسباب نزول» در مورد آيات قرآن، «پديده‏ها و زمينه‏هايى است كه فراهم‏آمدن آنها، به فرو فرستادن آن كلمات آسمانى انجاميده‏است.»

2. اصطلاح «اسباب نزول» در قرآن و حديث

2-1) واژه «سبب» در كتاب خدا، به صورت مفرد: پنج بار۱، و به صورت جمع: چهار بار۲ به‏كار رفته كه در تمامى اين موارد، همان معانىِ لغوى قصد شده و ارتباطى به موضوع «اسباب نزول» نداشته‏است.
امّا واژه مصدرى «نزول»، در قرآن نيامده؛ بلكه به شكل فعل ماضى و مضارع ثلاثى: «نَزَلَ - يَنْزِلُ» در شش موضع‏۳ به كار رفته كه سه مورد آن به موضوع نزول قرآن اشاره دارد.
در مجموع، اصطلاح «سبب نزول» در قرآن، استعمال نشده‏است.
2-2) در عرصه حديث، پس از جستجوى بسيار، در جوامع روايى شيعه و سنّى، تنها يك حديث نبوى يافت شد كه در آن از تعبير «سبب نزول» استفاده شده‏است:
مَعاشِرَ الناسِ، ما قَصَّرتُ في تَبليغِ ما أنزَلَ اللَّهُ تَعالَى إلَىَّ، وَ أنَا مُبَيِّنٌ لَكُم سَبَبَ نُزولِ هذِهِ الآيَةِ... (۳۱: ج ۱، ص ۱۴۲)۴

1.كهف (۱۸) / ۸۴، ۸۵، ۸۹، ۹۲؛ حجّ (۲۲) / ۱۵.

2.بقره (۲) / ۱۶۶؛ ص (۳۸) / ۱۰؛ غافر (۴۰) / ۳۶، ۳۷.

3.به شكل نَزَلَ: اسراء (۱۷) / ۱۰۵؛ شعراء (۲۶) / ۱۹۳؛ صافّات (۳۷) / ۱۷۷؛ حديد (۵۷) / ۱۶. به شكل يَنزِلُ: سبأ (۳۴) / ۲؛ حديد (۵۷) / ۴.

4.بخشى از خطبه غديريّه كه در آن، به مقدّمات نزول آيه تبليغ: (مائده (۵) / ۶۷) اشاره فرموده‏اند.

صفحه از 116