مشابه ديگر۱ - متوجّه پيامبر صلى اللَّه عليه و آله است، امّا مطابق مثل مشهور عربى «إياك أعنى و اسمعى يا جاره» مراد از آن عموم مسلمانان مىباشد.۲
وجه سوم
وجه ديگر آنكه خطاب به پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در اين آيه به جهت مبالغه در كلام و تقرير و اِفهام باشد، نه از آن جهت كه پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در وحى الاهى ترديد داشته است. مانند آنكه اربابى به بنده خود بگويد: اگر بنده من هستى حرف مرا اطاعت كن؛ يا فرزندى به پدر خود بگويد: اگر پدر من هستى، بر من مهربان باش؛ يا پدرى به فرزند خويش بگويد: اگر فرزند من هستى به من نيكى كن. اين مبالغه حتّى مىتواند نسبت به امور محال هم بيان شود، مانند آنكه گويند: آسمان بر مرگ فلانى گريست، يعنى اگر قرار بود آسمان بر مردهاى بگريد، شايسته بود كه بر او بگريد. لذا با اين بيان، ترجمه آيه چنين مىشود كه: (اى پيامبر!) اگر تو از شكّكنندگان بودى و شكّ مىكردى (اگرچه كه چنين نيستى)، از كسانى كه پيش از تو كتابهاى آسمانى را مىخواندند سؤال كن.۳
1.به عنوان مثال آيه (إمَّا يَبْلُغَنَّ عِندَكَ الْكِبَرَ أحَدُهُمَا أوْ كِلاهُمَا فَلا تَقُل لَهُمَا أفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُمَا وَ قُل لَّهُمَا قَوْلاً كَريماً) (اسراء / ۳۲) ظاهر خطاب متوجه پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله است، در حالى كه پدر و مادر آن حضرت در زمان طفوليت ايشان از دنيا رفته بودند و هنگام نزول اين آيه، پيامبر پدر و مادرى نداشت تا پير باشند و مشمول خطاب اين آيه گردند. (قرائتى، ج ۵، ۲۵۰)
2.به بيان ديگر، در واقع نكتهاى كه در اين آيه بطور رمزوار بيان شده، در انتهاى همين سوره به روشنى تمامى مردم را مورد خطاب قرار داده است كه اگر شكّ داريد سؤال كنيد. (مجلسى، ۵۸۲: ۱۷) همچنين در همين تفسير علىبن ابراهيم ذيل آيه ۱۰۶ سوره يونس بر اين نكته تأكيد شده است كه «مخاطب پيامبر است امّا معنا براى مردم» در بخش ديگر از اين تفسير همچنين آمده است: قوله (و لاتدع من دون اللَّه ما لا ينفعك و لا يضرك فان فعلت فإنك إذا من الظالمين) فإنه مخاطبة للنّبى صلى اللَّه عليه و آله و المعنى للناس (قمى، ج ۱، ص ۳۲۰) مشابه اين بيان در موارد ديگرى از تفسير قمى هم آمده است و حتى در ضمن روايتى از امام صادق عليه السلام به قاعده مشهور عربى «اياك اعنى و اسمعى يا جاره» تصريح شده است، به اين مضمون كه: «به در مىگويم تا ديوار بشنود». (قمى، ج ۲، ص ۱۴۹ و ۲۳۷)
3.اين وجه از آن باب جايز است كه در واقع در آيه يك قضيه شرطيه مطرح شده است و در اينگونه قضايا هيچ اشعارى به وقوع يا عدم وقوع شرط و جزا نيست و تنها بيان مىشود كه ماهيت شرط و جزا لازم و ملزوم يكديگرند و وجود آياتى در قرآن به اين شكل، به جهت تقويت اطمينانخاطر و آرامش پيامبر و تقرير دلايل توحيد و نبوت است. (مجلسى، ج ۱۷، ص ۵۸۳)
