انسان در عالم ذرّ آراء و اقوال دانشمندان قرن 15 - صفحه 104

حضرت آدم عليه السلام سخن گفته و توضيح مى‏دهد كه در اين جهت ميان آيه و روايات تعارض وجود ندارد.
إنّ اللَّه تعالى أخرج أوّلاً ذرّية آدم من ظهره، ثمّ أخرج من ذرّيته ذرّيّتهم. و ليس معنى الذرّيّة خاصّاًبما بعد الولادة فى الدنيا. لكن لم يذكر فى الآية إخراج ذرّية آدم، و لم يتعرّض فى النّصوص للتّرتيب المذكور، كغالب القصص القرآنيّة، حيث لا تعرّض فيها لأكثر الخصوصيّات. و لعلّه لعدم مدخلّية ذكره هنا فى غرض الاحتجاج. فبهذا يحصل التّوفيق بين الآية و النّصوص.
و من المعلوم أنّه يجوز رفع اليد فى الجملة عن ظاهر الآيات، اذا ورد تفسيرها عن المعصوم عليه السلام بنصّ صحيح. ۱
خداى تعالى اول ذرّيه حضرت آدم را از پشت او خارج كرد، سپس از پشت ذرّيه او ذرّيه آنها را. و معناى ذرّيه اختصاص ندارد به آنچه در دنيا متولد مى‏شود. ولى نه در آيه شريفه، از اخراج ذرّيه حضرت آدم سخنى به ميان آمده و نه در نصوص به ترتيب مذكور اشاره شده است. اين عدم ذكر، مانند بيشتر داستانهاى قرآنى است كه در آنها به اكثر خصوصيات تعرّض نمى‏شود. و شايد به خاطر آن است كه ذكر آن مدخليّتى در هدف احتجاج ندارد. و به اين بيان، تنافى بين آيه و روايات نيز برطرف مى‏شود.
ايشان در پاسخ به شبهات عالم ذرّ مى‏نويسد:
اولاً: اين اشكالات عقلى، بر امتناع وجود عالم ذرّ دلالت ندارد، بلكه شبهه‏اى در مقابل دليل است كه نمى‏شود آن را حلّ كرد. همچنين رمز بطلان آن نيز براى ما معلوم نيست، زيرا عقلها با عالم مادّى مأنوس شده و از درك حقيقت ماسواى عالم مادّه - از عوالم غيبى مانند احوال بهشت و جهنم و برزخ - قاصر است. روشن است كه ميّت در مقابل ما يا در قبرش به انواع عذابها معذّب مى‏شود و يا به انواع لذائذ متنعّم است، ولى ما از درك آنها به حواسّ ظاهرى خود ناتوانيم.
ثانياً:... حجت بر مردم در اين عالم تمام است، در همين حدّ كه به معرفت

1.۴: ص ۱۹- ۲۰

صفحه از 109