انسان در عالم ذرّ آراء و اقوال دانشمندان قرن 15 - صفحه 106

قول چهارم: نظر مرحوم علامه طباطبايى است. ايشان پس از تقرير اين قول، پنج اشكال به آن وارد مى‏كند و مى‏گويد كه اين اشكالات در محضر استاد [= علامه طباطبايى (ره)] هم عرض شد، امّا ايشان آنها را وارد ندانست و بر نظر خويش اصرار مى‏ورزيد.
وى در نهايت، قول سوم را به حق نزديك‏تر مى‏شمارد و در عين حال معتقد است كه قول دوم نيز اشكالى ندارد. او در توضيح قول سوم مى‏نويسد:
خداوند متعال به لسان عقل و وحى و با زبان انبيا، از انسان ميثاق گرفته، در واقع موطن وحى و رسالت همان موطن اخذ ميثاق است. يعنى در برابر درك عقلى كه حجّت باطنى خداست و مطابق است با محتواى وحى كه حجت ظاهرى خداست، خدا از مردم پيمان گرفت كه معارف دين را بپذيرند.... ۱
و در جاى ديگر مى‏نويسد:
رسالت وحى كه حجّت بيرونى خداست و برهان عقلى كه حجّت درونى خداوند است، زمينه را تثبيت مى‏كند و به دنبال آن تكليف الاهى مى‏آيد... ۲
روشن است كه اين قول با مفاد آيه شريفه و روايات فراوانى كه در تفسير آن وارد شده، ناسازگار است. بارها گفته‏ايم كه وجود عالم ذرّ هرگز با ادلّه عقلى تنافى ندارد و مستلزم تناسخ يا محال عقلى ديگرى نيست. ادّعاى محال بودن، بر مبناى برخى نظريّات فلسفى متأخّر استوار است كه هيچ پايه عقلى و فلسفى ندارند و مستلزم فرو ريختن بسيارى از قوانين عقلىِ روشنِ بشرى هستند. ۳ اشكال تناسخ به قول اول، نيز ناشى از عدم دقّت كافى در آن است. اين اشكال نيز بر قواعدى استوار است كه از نظر فلسفى مسلّم نيستند. ۴

1.همان: ص ۱۲۶

2.همان: ص ۱۳۵

3.برخى از اين اشكالات در نقد نظريه مرحوم علامه طباطبايى ذكر شد.

4.پيشتر در بحث پيرامون نظر ملاصدراى شيرازى (ره) به نقل از استاد مطهرى در اين زمينه مطلبى نقل گرديد كه مراجعه بدان در اين زمينه راه‏گشا است. (بنگريد: سفينه، ش ، ص)

صفحه از 109