انسان در عالم ذرّ آراء و اقوال دانشمندان قرن 15 - صفحه 92

ثانياً از نظر آيات قرآن و روايات، نه تنها تجرّد روح قطعى نيست، بلكه ظواهر آيات و روايات بر خلاف آن دلالت دارند.
ثالثاً براساس روايات متواتر، خلقت ارواح پيش از ابدان است.
رابعاً از نظر ادلّه عقلى نيز، دليل قاطعى نه بر تجرّد روح اقامه شده و نه بر جسمانيّة الحدوث بودن آن. پس اين مدّعا كه انسانيّت انسان به روح مجرّد اوست، قابل اثبات نخواهد بود.
1-4- ايشان قائل است كه بنابر دليل قطعى، علوم تصديقى، بديهى و نظرى - از جمله تصديق به ربوبيّت خداوند متعال - بعد از حصول تصوّرات، حاصل مى‏شوند؛ و تصوّر، نياز به حواسّ ظاهرى و باطنى دارد و آن هم نيازمند تركيب مادّى دنيوى است. به عبارت ديگر، بدون وجود حواسّ باطنى و ظاهرى، هيچ معرفتى براى انسان حاصل نمى‏شود. ۱
روشن است كه معرفت به خداى تعالى از طريق حواسّ ظاهرى و باطنى حاصل نمى‏گردد و خداى واقعى هرگز صيد قواى ادراكى انسان نمى‏شود. معرفتى كه محصول حواسّ ظاهرى يا باطنى انسان باشد، معرفت خداى واقعى نيست، بلكه خدايى در حدّ ادراك انسان است. حتى معرفت عقل، علم، نبوّت و امثال اين امور نيز، با حواسّ باطنى و ظاهرى حاصل نمى‏آيد و هيچ يك از آنها به حواسّ ظاهرى و باطنى انسان درك نمى‏شوند. آنچه به حواس انسان درك مى‏شود، سنخيّتى با آنها ندارد.
و اگر سنخيتى هم داشته باشد، اثبات آن كه از طريق حواسّ پديد نمى‏آيد معرفت نخواهد بود.
ايشان اشكالات ديگرى نيز در مورد وجود عالم ذرّ - به معنايى كه گفته شده - مطرح مى‏كند كه همه آنها مانند دو اشكال نقل شده، استبعاداتى بيش نيستند و دليل عقلى محكم و روشنى ندارند.

1.همان: ص ۳۱۶

صفحه از 109