نگاهى به تاريخ قرآن‏ - صفحه 41

استفاده شخصى خود تهيه كرده بودند. اين مصاحف مختلف، افزون بر وجود قرائت‏هاى مختلف در آنها، از حيث ترتيب سور نيز با يكديگر متفاوت بودند. بين جمع‏آورى ابوبكر و عثمان، تمايزى بايد قائل شد؛ زيرا ابوبكر مصحف خود را در صحف جداگانه‏اى گرد آورد و نظم خاصى در باب سوره‏ها، معين نكرد. اين موضوع به مسلمانان اجازه داده است تا استدلال كنند كه درواقع، دو جمع‏آورى متمايز خليفه‏اى درباره متون قرآنى صورت گرفته و انتساب‏هاى متعارضى در مورد نخستين جمع‏آورى قرآن مطرح نيست. آن‏چه را كه ابوبكر ممكن ساخته بود، عثمان تكميل كرد. به‏هرحال، همين تمايز، مسلمانان را قادر ساخت تا براى اقدام عثمان، انگيزه و نتيجه‏اى فراهم كنند.
عثمان نظم سوره‏ها را به ترتيبى كه اكنون در اختيار است، سازماندهى كرد. علاوه بر اين، او قرائت قرآن را به يك لهجه محدود كرد؛ يعنى همان لهجه قريش كه قرآن بدان نازل شده بود. تا آن زمان قرائت قرآن به لهجه‏هايى غير از لهجه قريش، به‏عنوان يك تسهيل براى تازه مسلمانان جائز بود؛ زيرا در غير اين‏صورت تا حدّى فشار بر تازه مسلمانان تحميل مى‏شد؛ تازه مسلمانانى كه در آغاز راه آشنايى با قرآن بودند. به‏نظر عثمان اكنون، آن روزها، سپرى شده بود؛ زيرا ادامه آن آزادى، بسيار خطرناك بود و بايد از آن هراس داشت؛ چون، به‏ويژه در وابستگى محلّى به قرائتى خاص، تعصّبات انعطاف‏ناپذيرى وجود داشت كه فروپاشى اتحاد اسلامى، تصور مى‏گشت و يا حتى به آن منتهى مى‏شد ۱.
جمع‏آورى عثمان، زمانى رخ داد كه اختلاف قرائات، زياد شده بود. مسلمانان قرآن را به لهجه‏هاى عربى با آن كثرتى كه داشتند، تلاوت مى‏كردند. عثمان صحف را در مصحفى واحد، نسخه‏بردارى كرد؛ سوره‏ها را مرتب نمود و قرائت متن را به لهجه واحدى منحصر كرد. اين لهجه كه چيزى جز لهجه قريش نبود، به اين دليل انتخاب شد كه قرآن به آن لهجه، نازل شده است ۲.
ادّعاى نزول قرآن به لهجه قريش از جهات زير قابل مناقشه است:

1.سيوطى، الاتقان، ج‏۱، ص‏۶۰

2.همان؛ قس. ابن حجر، فتح، ج‏۹، ص‏۱۸

صفحه از 53