خليفه را به مردم سپرد ^۱. پس از كناره‏گيرى معاويه دوم از خلافت، سران حكومت به سرعت با مروان‏بن حكم به عنوان اوّلين خليفه مروانى بيعت كردند ^۲. در ايّام حكومت مروان، لعن اميرالمؤمنين بر منابر علنى شد. وقتى كه امام زين العابدين عليه السلام از او پرسيد: «چرا بر منابر سبّ على مى كنيد؟»، مروان گفت: «زيرا كار ما جز به اين صورت سامان نمى‏يابد.» ^۳ پس از مروان، عبدالملك كه از جبّاران بنى‏اميّه بود، بر تخت نشست. وى كتاب خدا را در دست گرفت و گفت: «هذا فراق بينى و بينك.» ^۴
پس از عبدالملك فرزند او وليد كه فردى جبار و ستمگر بود و به سنت اموى عمل مى‏كرد، به خلافت رسيد. او آخرين خليفه اموى معاصر امام سجاد عليه السلام، و دشمن‏ترين افراد به امام بود؛ به گونه‏اى كه اعتراف كرد ملك و سلطنتش با وجود امام عليه السلام كامل نمى شود ^۵. به اين ترتيب خشونت، ظلم و جور مشخصه اصلى حكومت اموى بود؛ آن‏چنان كه انتقال قدرت از خليفه‏اى به خليفه ديگر، هرگز فشار بر اهل بيت عليهم السلام و شيعيان يا محبّان آنها را كاهش نمى‏داد.

اوضاع فرهنگى - اجتماعى جامعه اسلامى در عصر امام سجاد عليه السلام‏

طبيعت حكومت اموى، استبداد و جبروت حكّام و ملوك آن بود. در دوران امويان، قواعد عدل سياسى و اجتماعى زير پا گذاشته شد؛ آزادى اجتماعى از ميان رفت و قوانين اسلام لگدمال شد؛ ظلم و ستم فراگير، و سياست تفرقه و اختلاف‏افكنى بين مسلمانان در پيش گرفته شد ^۶
بنى‏امّيه سه مرتبه مدينه را غارت كرده، اموال مسلمانان را مباح كردند. به دليل وقوع اين جنگ‏هاى داخلى از يك طرف، و رفاه‏زدگى و تجمّل‏پرستى خلفا از سوى ديگر، وضع اقتصادى مردم مدينه بسيار نامناسب بود.
در اين دوران مردم به جاهليت و اعقاب خود باز گشتند. شهر پيامبر صلى اللَّه عليه و آله مدينة