عالم ذرّ - صفحه 180

در اين امتحان‏ها اتمام حجّت است، روشن مى‏شود كه تمام فرزندان آدم عليه السلام با خود او در آن محفل مجتمع بوده‏اند. پس بدن حضرت آدم عليه السلام در آن محفل، بدن ذرّى خاصّ خود او بود و همه ذرّيّه او در آنجا به صورت جداگانه و در كنار او حاضر بودند. اين محفل پيش از آن بوده كه آدم عليه السلام به صورت ابوالبشر خلق شود. و ممكن است تعبير ذرّ اوّل - كه در برخى روايات به كار رفته - ناظر به همين محفل باشد. خداوند متعال بعد از اتمام اين محفل، همه ذريّه آدم عليه السلام را دوباره فشرده كرد و بدن آدم عليه السلام را به عنوان ابوالبشر از اين گِل - كه حاوى مجموع ذرّات بود - آفريد.
ذرّ دوم نيز ناظر به عالم و محفلى است كه خداوند متعال بعد از خلق حضرت آدم عليه السلام به عنوان ابوالبشر سامان داده، فرزندان حضرت آدم عليه السلام را تا آخرين فرزندش از پشت او بيرون كشيده و در آن محفل گرد آورده است. اكثر روايات عالم ذرّ بلكه مى‏توان گفت همه روايات مربوط به عالم ذرّ به جز تعداد اندكى از آن‏ها ناظر به همين عالم است.
مرحوم ملاصالح مازندرانى هم در اين مورد مى‏نويسد:
از روايات فهميده مى‏شود كه تكليف اوّل - يعنى تكليفى كه پيش از تكليف در دنيا و به ارسال رسولان و إنزال كتاب‏ها صورت گرفته است - متعدّد بوده است: اوّل در عالم ارواح خالص. دوم موقع خمير كردن گل پيش از آن كه آدم عليه السلام از آن خلق شود. سوم بعد از خلق آدم عليه السلام موقعى كه ذريّه آدم عليه السلام را از صلب او بيرون آورد در حالى كه آنان مانند مورچه به راست و چپ مى‏رفتند. ۱
مرحوم آية اللَّه مرواريد نيز در اين زمينه مى‏نويسد:
به مقتضاى جمع بين روايات، ممكن است گفته شود كه خداوند متعال بعد از اخذ عهد و ميثاق از ارواح... و بعد از اخذ ميثاق از ابدان ذرّى كه داراى روح و واجد نور علم بودند، جسد آدم عليه السلام را از گِل ساخت... و گِلى را كه مجموع بدنهاى ذرّى بوده است، در پشت آدم عليه السلام به هنگام خلق او با بزرگى كه بدن او داشت قرار داد... سپس او را با نفخ روحى كه از پيش خلق

1.شرح اصول كافى، ج ۸، ص ۱۳

صفحه از 178