تشبيهات و تمثيلات قرآن و فرهنگ زمانه‏ - صفحه 27

خداوند مردم را در روز قيامت، زمانى كه يكباره همه از قبرها برمى‏خيزند و در همه جا پراكنده مى‏شوند، به ملخ‏ها تشبيه كرده است. ملخ نزد عرب مَثَل براى كثرت است. عرب ملخ‏ها را شرّ و وبالى بر خود مى‏دانستند كه مزارع آنها را از بين مى‏برد.
- تشبيه شراره‏هاى جهنم به شتران (جِمال). ۱
در اين آيه دو تشبيه وجود دارد: تشبيه به قصر و شتر. تشبيه به شتر كاملاً مألوف با فرهنگ عرب است؛ چرا كه شتر نافع‏ترين حيوانات براى عرب و سفينه صحرا بود و تقريباً تمام اعراب، شتر داشتند.
عرب در تشبيهات خود براى مبالغه در حجم و رنگ از جمل استفاده مى‏كنند. تشبيه شراره‏هاى آتش جهنّم به جِمال نيز در اين آيه براى تعظيم، تهويل و ايجاد رعب و وحشت است و تشبيه به «جِمالة صُفر»، براى بيان ضخامت شراره‏هاى آتش دوزخ و نوع رنگ آن است. اين تشبيهات به دليل كثرت توجّه عرب به شتر و ميزان زياد شناخت آنان به رنگ و شكل و صورت جسم آن است. ۲

د) كوه در تشبيهات قرآن

در سرزمين حجاز، كوههاى فراوانى وجود داشت كه در اماكن متعددى پراكنده بود و كتب و فصول طولانى به سخن گفتن از كوهها اختصاص يافته است.
- تشبيه موج دريا به كوهها (جبال). ۳
- تشبيه سفينه‏هاى بادبان دار به كوهها (اعلام). ۴
اعراب در اشعار خود براى بيان ضخامت، هيبت، ثبات و رسوخ به كوه تشبيه مى‏كردند.

3-2-2- انعكاس مسائل اجتماعى‏

در تشبيهات قرآن، علاوه بر محيط جغرافيايى، از افكار و عقايد و آداب و مانند آنها - كه نشانه‏اى از فرهنگ اجتماعى هستند - نيز بهره گرفته مى‏شود و بسيارى از تشبيهات را مى‏بينيم كه بر باورهاى عصر خود دلالت دارد.

1.مرسلات (۷۷): ۳۲-۳۳

2.۵: ص ۲۰۷-۱۸۱

3.هود (۱۲): ۴۲

4.الرحمن (۵۵): ۲۴ ؛ شورى (۴۲): ۳۲

صفحه از 33