درباره اين سخن بايد گفت كه در وجود حجّت قعطى بر ربوبيّت خداوند سبحانه و نبوّت و ولايت پيامبر خاتم و اوصياى آن بزرگوار، هيچ شكّ و شبههاى نيست؛ ولى بحث در اين است كه آيا آيه مباركه و روايات معصومان عليهم السلام درباره عالم عهد و ميثاق نيز تنها به همين مطلب اشاره دارند و با زبان تمثيل و رمز صبحت گفتهاند يا اينكه به بيان واقعيت ديگرى نيز پرداختهاند.
دلالت روشن آيه و روايات عالم ذرّ، پيش از اين تبيين گرديد و معلوم شد كه عالم ذرّ، عالمى حقيقى و واقعى است. انسانها در آنجا به صورت كامل - با تمام جهات لازم براى دريافت معرفت - موجود بودهاند و پس از دريافت معرفت، مورد امتحان و تكليف قرار گرفتهاند.
4. شيخ مجتبى قزوينى (م 1379ه.ق)
ايشان نيز همچون استاد خويش (مرحوم ميرزا مهدى اصفهانى) عقيده دارد كه انسان پيش از اين دنيا دو عالم «ارواح» و «ذرّ» را پشت سر گذاشته است. او مىنويسد:
اصل دومى كه از آيات شريفه قرآن و روايات، مستفاد مىباشد و معاد قرآن مجيد بر آن استوار مىگردد، اين است كه انسانِ موجود در اين عالم - كه ابتداى آن نطفه است و بعد علقه و مضغه و طفل و جوان و پير مىشود و مىميرد - در عالمى قبل از اين عالم خلق شده. خداوند متعال، قبل از اين عالم، هر انسانى را به وجود ذرّى خلق فرموده وروح و عقل به او كرامت فرموده و او را مكلّف ساخته است. و همان طورى كه در اين عالم داراى بدن و روح و عقل مىباشد، در عالم قبل نيز دارا بوده... نام عالم قبلى عالم ذرّ است؛ زيرا كه مردم به وجودهاى ذرّى خلق شدند. چون خداوند متعال حضرت آدم را آفريد، بعضى از اين ذرّات را در صلب وى قرار داد، و بعضى را در هوا نگاه داشت تا زمانى كه مقدّر فرموده كه در اين جهان بيايد [ و] به ضميمه غذا يا هوا داخل صلب پدرش و به صورت نطفه داخل رحم مادر گردد... وجود عالم ذرّ، از آيات و روايات
