انسان در عالم ذرّ آراء و اقوال دانشمندان قرن 14 - صفحه 99

النطف علقاً، ثم مضغاً، ثم عظاماً ثم كسا العظام لحماً، ثم أنشأ كلّاً منهم خلقاً سويّا قويّاً في أحسن تقويم، سميعاً بصيراً ناطقاً عاقلاً مفكّراً... فيدرك بها آلاء اللَّه في ملكوته و آيات صنعه جلّ و علا... و بذلك وجب أن يكونوا على بيّنة قاطعة بربوبيّته، مانعة عن الجحود بوحدانيّته. فكأنّه تبارك و تعالى إذ خلقهم على هذه الكيفيّة، قرّرهم «و أشهدهم على أنفسهم»، فقال لهم: «ألست بربّكم» و كأنّهم «قالوا بلى شهدنا» على أنفسنا لك بالربوبيّة... هذا كلّه من مرامي الآية الكريمة و إنّما جاءت على سبيل التمثيل و التصوير، تقريباً للأذهان إلى الإيمان و تفنّناً في البيان و البرهان. ۱
و ياد كن، اى پيامبر! براى مردم كه آنان با زبان حال تكوينى خود، با خدا پيمان بستند كه ايمان آورند و به ربوبيّت او شهادت دهند. و آن «زمان كه خداوندگارت اخذ كرد» يعنى آن‏گاه كه اخذ كرد خداوندگارت «از بنى آدم» يعنى «از پشت بنى‏آدم ذرّيّه آنها را»؛ بدين سان كه آنان را از اصلاب پدرانشان به صورت نطفه بيرون آورد و در قرارگاهى مكين - كه ارحام مادرانشان باشد - قرار داد. سپس نطفه‏ها را به علقه و علقه را به مضغه و بعد به استخوان تبديل كرد. آن‏گاه آنها را گوشت پوشاند و بعد هر يك از آنها را خلقى كامل، قوى و در بهترين تنظيم قرار داد. آنها را شنوا، بينا، ناطق، عاقل و متفكّر...كرد. و به واسطه قواى اداركى كه به آنها داد، نعمتهاى ملكوتى و آيات صنع الاهى را در اطراف خود درك مى‏كنند... و به سبب اين ادراك، بايد با دليل، به ربوبيّت خداوند، قاطع باشند و از انكار توحيدش امتناع ورزند.
پس گويى خداوند متعال، آن‏گاه كه آنان را به اين كيفيّت آفريد، براى آنان تقرير و تثبيت كرد «و آنان را بر خودشان گواه گرفت» و گفت: «آيا من خداوندگارتان نيستم» و گويا آنها گفتند: «آرى، ما گواهى مى‏دهيم» بر نفس خويش برايت به ربوبيّت... مقصود آيه كريمه، همين است كه ذكر شد. آيه بر سبيل تمثيل و تصوير براى تقريب به ذهنها براى ايمان، آمده است و نحوه‏اى از بيان و برهان است.

1.۴: ص ۳ و ۴

صفحه از 104