2-3) تفاوت سنخ علم پيامبران با قطع

فخر رازى با طرح اين سؤال كه «پيامبر به هنگام دريافت وحى، چگونه كلام فرشته را از القاى شيطان تشخيص مى‏دهد؟» حصول قطع در اين‏باره را مشروط به معجزه مى‏داند. وى معقتد است كه وحى تا رسيدن به بندگان، سه مرحله را طى مى‏كند: 1. شنيدن فرشته از خدا؛ 2. ارتباط فرشته با پيامبر؛ 3. ابلاغ وحى به مردم از سوى پيامبر. از نظر فخر رازى، حصول قطع در هر يك از اين مراحل، به معجزه نياز دارد و تا سه معجزه در هر وحى واقع نگردد، تكليفى بر مردم نخواهد بود. ^۱
امّا در مباحث پيشين، روشن شد كه امر نبوّت از جايگاهى بس بلند برخوردار است و بر اساس سنّت پسنديده خداوند، پيامبران و رسولان با روحى قدسى تأييد مى‏شوند و آن روح، علمى است كه به صورت خارق‏العاده و به رسم كرامت، به معصوم افاضه مى‏شود و معصوم به واسطه آن، انواع سه‏گانه وحى و تكلّم خداوند با خويشتن را مى‏شناسد و آنچه را دريافت مى‏كند به واسطه روح قدسى دريافت مى‏كند و آخرت و اهلش - از جمله فرشته وحى - را با آن روح قدسى مشاهده مى‏كند. ^۲
اين مشاهده و عيان، با قطع - كه يك حالت نفسانى است - تفاوت اساسى دارد و برخلاف آن، نور و كشف از واقع است؛ به بيانى ديگر، علوم پيامبران از سنخ قطع نيست تا براى حصول اطمينان از آن به معجزه نياز باشد؛ بلكه علوم ايشان به سبب تأييد الهى با روح قدسى، بديهى و عيانى است. ^۳
بر اساس روايات، شخص نبى به واسطه آن روح، نبوّت را مى‏شناسد و وحى را حفظ مى‏كند و آن روح همان علم معصوم است؛ بنابراين، اگر روح قدسى به پيامبر و رسول و وصى افاضه نگردد، امر رسالت و نبوّت و امامت تمام نمى‏شود. ^۴