راتصديق مىكنيم. پس ما خدا را هم تصوّر مىكنيم و هم تصوّر نمىكنيم. ما او را تحت يك عنوان عام انتزاعى ازقبيل «خالق كلّ» تصور مىكنيم، امّا كنه ذاتش را تصور نمىكنيم. ۱
5. قرابت راه خداشناسى در نظريّه مورد بحث با راه فلاسفه
به نظر مىرسد كه علىرغم موضع ضدّ فلسفى مقالات مورد بحث، طريقى كه در آنها طىّ شده، دقيقاً راهى است كه مرحوم مطهّرى به تبع استاد خود علّامه طباطبايى بر مبناى اصول فلسفه صدرايى طى كردهاند. در اين طريق، آنچه مسلّم انگاشته شده، اين است كه «معرفت» يعنى «تصوّر ذهنى»؛ بنابراين اگر هيچگونه تصوّرى از خداوند ممكن نباشد، معرفت و اعتقاد به او نيز امكانپذير نخواهد بود. نخستين ايرادى كه بر اين نظريّه وارد مىباشد، دقيقاً در همين نقطه است. سؤال اين است كه چه دليل عقلى يا نقلى بر اين فرض وجود دارد؟ چگونه مىتوان ثابت كرد كه معرفت يك شىء صرفاً از طريق تصوّر آن حاصل مىشود؟ البتّه فلاسفه علم و معرفت را به حصولى و حضورى تقسيم كرده و برخى از آنان معرفت خداوند را به علم حضورى هم ممكن دانستهاند.
امّا چون در اين نظريّه، بحثى از علم حضورى نسبت به خداوند به ميان نيامده است، ما سؤال خود را به علم حصولى اختصاص مىدهيم. آيا دليلى بر حصر معرفت در صورت ذهنى داشتن از يك شىء وجود دارد؟ ممكن است مطلب بديهى تلقّى شده باشد، امّا با رجوع به وجدانهاى افراد عاقل بطلان اين تلقّى روشن مىگردد.
ما در اينجا دو گونه بحث داريم: يكى درباره علم و معرفت به طور كلّى و دوم در خصوص معرفت به خداوند عزّ و جلّ. در بحث اوّل، معتقديم كه اصولاً هيچ علم و معرفتى از سنخ تصوّر و فكر نيست و اين امر اختصاص به معرفت خداى سبحانه ندارد. نتيجه اين بحث آن است كه آنچه فلاسفه علم حصولى ناميدهاند، خود «علم»
