تبيين مباحثى از توحيد در پرتو معارف اهل بيت عليهم السلام‏ - صفحه 134

جسمانى محدود و منحصر نمى‏باشند؛ بلكه مهم‏تر از هر خصوصيّتى، بالغير و غير ذاتى بودنِ آن اوصاف است. با سلب اين ويژگى آنچه مى‏ماند، چيزى جز نفى نقيضِ وصفى نيست؛ مثلاً از عالم بودن تنها جاهل نبودن، از قادر بودن تنها عاجز نبودن، از سميع بودن تنها ناشنوا نبودن و... مى‏ماند.
امّا اشتباه نشود، اين بحث به هيچ وجه يك بحث لفظى نيست؛ بلكه حكايت از فهم بسيار عميقى در امر شناخت ذات و صفات پروردگار مى‏كند. سرّ مطلب چيزى جز همان نفى تشبيه كه اصل اصيل در معرفت خداوند است، نمى‏باشد. در اينجا هم مطلقِ جهل را نفى مى‏كنيم و هم مطلق علم بالغير را و از هيچكدام هم تعطيل به دست نمى‏آيد؛ چرا كه چون خداوند را مى‏شناسيم و به معرفت فطرى و وجدانىِ خود، نظر داريم، مى‏يابيم كه او جاهل نيست و در عين حال، از اين علم ناقصى هم كه ما داريم، مُبرّى‏ است و ماحصل اين دريافت همان است كه جاهل نيست و عاجز نيست و همه اين احكام سلبى حكايت از آن دارد كه ما معرفت را تعطيل نكرده‏ايم كه اگر تعطيل كرده بوديم، ديگر اعتراف به ليس بجاهل، بيجا بود (دقّت شود).

10. بحث اشتراك لفظى و معنوى‏

نكته ديگر اين است كه مسئله سلبى معنا كردن صفات خدا تلازمى با اشتراك لفظى در مورد اسامى پروردگار ندارد و ارتباط دادن اين دو بحث به يكديگر نشانه عدم توجّه به اصل و حقيقت موضوع است. ممكن است كسى صفات پروردگار را سلبى معنا كند، امّا قائل بر اشتراك لفظى بين صفات خدا و خلق نباشد. توضيح مطلب اين است كه اگر كسى معناى «عالم» را در مورد خداوند «ليس بجاهل» بداند و معناى «قادر» را «ليس بعاجز»، مى‏تواند همين معناى سلبى را مشترك بين خدا و خلق دانسته، اشتراك لفظى را رد نمايد. بحث اشتراك لفظى يا معنوى بايد جدا از سلبى يا ايجابى معنا كردن اوصاف مشترك بررسى شود.
يك جهت بحث اين است كه مقصود از كلمه «معنا» در لغت و لسان روايات

صفحه از 138