دو از هم تفكيكناپذيرند: (قُلْ أَطِيعُواْ اللَّهَ وَ أَطِيعُواْ الرَّسُولَ فَإِن تَوَلَّوْاْ فَإِنَّمَا عَلَيْهِ مَا حُمِّلَ وَ عَلَيْكُم مَّا حُمِّلْتُمْ وَ إِن تُطِيعُوهُ تَهْتَدُواْ وَ مَا عَلىَ الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ)۱بگو: خدا و پيامبر را اطاعت كنيد. پس اگر پشت كرديد، [ بدانيد كه] بر عهده اوست آنچه تكليف شده و بر عهده شماست آنچه موظّف هستيد. و اگر اطاعتش كنيد راه خواهيد يافت و بر فرستاده [ خدا] جز ابلاغ آشكار، [ مأموريّتى] نيست.
اين آيه، نقش رهبرى و مسئوليّت امّت را بيان مىفرمايد.
اطيعوا اللَّه در اقرار به توحيد و فرايض الهى و در حلال و حرام و حدود و احكام است و اطيعوا الرّسول در اقرار به رسالت رسول و اطاعت در سنّت. ۲
يكى از آثار پربار و ارزشمندى كه در اطاعت وجود دارد، دورى از گناه است: (وَ أَطِيعُواْ اللَّهَ وَ أَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَ احْذَرُواْ فَإِن تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُواْ أَنَّمَا عَلىَ رَسُولِنَا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ)۳و اطاعت خدا و اطاعت پيامبر كنيد و [ از گناهان] بر حذر باشيد، پس اگر روى گردانديد، بدانيد كه بر عهده پيامبر ما، فقط [ رساندنِ] پيامِ آشكار است.
تأكيدى كه پيشتر بر اجتناب از پليديها كرده بود (طبق سياقِ آياتِ اجتناب از خمرو ميسر و...)، به همراه اين آيه، نوعى تهديد بهشمار مىآيد، به ويژه آنكه مىفرمايد: «فاعلموا»؛ زيرا اين خود اشاره است به اينكه شما مرتكبين، خمر و ميسر و غيره و نافرمانيهاى خود را نوعى غلبه بر رسولاللَّه پنداشتهايد و نفهميد يا فراموش كردهايد كه رسولاللَّه در اين بين سود و زيانى ندارد و جز رسانيدن پيغام و تبليغ مأموريّت خود وظيفه ديگرى بر عهدهاش نيست و اين نافرمانيها، نتيجهاش دشمنى با خداوند است و ندانستيد كه شما درحقيقت، در مقام معارضه با ربوبيّت پروردگار خود برآمدهايد. ۴
مؤمنان بايد سلسله مراتب اطاعت را بدانند تا پراكنده و از هدف دور نشوند و
1.نور (۲۴) / ۵۴
2.سورآبادى، ج ۳، ص ۱۶۹۰
3.مائده (۵) / ۹۲
4.طبرى، جامعالبيان في تفسير القرآن، ج۷، ص: ۲۴؛ مكارم شيرازى، تفسير نمونه، ج ۶، ص ۱۸۵