تبيين مباحثى از توحيد در پرتو معارف اهل بيت عليهم السلام (2) - صفحه 144

مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَيْ‏ءٍ أَفْضَلَ مِنَ الْعَقْلِ.۱
بنابراين نه افراطه‏ايى كه در مورد عقل مى‏شود - كه خارج از حوزه روشنگرى عقل ادّعاهايى مى‏كنند و آنها را احكام عقل معرّفى مى‏كنند - و نه بى‏مهرى‏هايى كه به آن مى‏شود - كه احكام روشن آن را ناديده مى‏گيرند و به ادّعاى تكيه بر نقل، خلاف عقل سخن مى‏گويند - هيچ‏يك قابل دفاع نيست.
حال، سخن در اين است كه لازمه عقلى تشبيه‏ناپذيرى خداى متعال، تصوّرناپذيرى اوست. آنچه به تصوّر درآيد، مخلوقى است شبيه ساير مخلوقات:
وَ هُوَ خِلَافُ مَا يُعْقَلُ وَ خِلَافُ مَا يُتَصَوَّرُ فِى الْأَوْهَامِ.۲مَا تُصُوِّرَ فِي الْأَوْهَامِ فَهُوَ خِلَافُهُ.۳
همچنين لازمه ديگر نفى تشبيه، توصيف‏ناپذيرى خداست. توصيف خدا وقتى محقّق مى‏شود كه بتوانيم با گزاره‏هايى ايجابى در مورد او سخن بگوييم. روشن است كه اين گزاره‏ها را از مخلوقات برگرفته‏ايم و قابل انتساب به خالق نيست. با اثبات صفات براى خدا، نفى تشبيهى صورت نگرفته است. خدا برتر از آن است كه توصيف شود:
كُلُّ مَوْصُوفٍ مَصْنُوعٌ وَ صَانِعُ الْأَشْيَاءِ غَيْرُ مَوْصُوفٍ بِحَدٍّ مُسَمًّى.۴لَا نَفْيَ مَعَ إِثْبَاتِ الصِّفَاتِ لِلتَّشْبِيهِ.۵اللَّهُ أَكْبَرُ مِنْ أَنْ يُوصَفَ.۶
آنچه به‏معناى صحيح، به‏عنوان صفات خدا به كار مى‏رود، داراى معنايى سلبى

1.مجلسى، ج ۴، ص ۲۲۹، باب ۴، جوامع التوحيد به نقل از توحيد صدوق‏

2.كلينى، ج ۱، ص ۱۷، كتاب العقل سُمِّيَ اللَّهُ عَالِماً لِأَنَّهُ لَا يَجْهَلُ شَيْئاً و الجهل، ص ۱۰

3.كلينى، ج ۱، ص ۸۲، باب إطلاق القول بأنّه شي‏ء

4.مجلسى، ج ۴، ص ۳۰۱، باب ۴، جوامع التوحيد به نقل از تحف العقول‏

5.كلينى، ج ۱، ص ۱۱۳، باب حدوث الأسماء

6.كلينى، ج ۱، ص ۱۱۷، باب معانى الأسماء و اشتقاقها

صفحه از 147