شكوفايى دانش از شريعت تقليدى به شريعت عقلى تبديل مى‏شود.»
اقبال لاهورى گويد:
ما دو دوران داشته‏ايم: دورانى كه بشريّت تحت سيطره غرائز بود، و دوران امروزين كه عقل بر غرائز غلبه كرده است و آدميان بيشتر به فرمان عقل‏اند تا به فرمان غرائز. نه به اين معنا كه غرائز كلّاً تعطيل شده‏اند؛ بلكه بدين معنا كه دفتر حيات بشريّت ورق خورده است و فعلاً غلبه با «خرد استقرايى» است. به همين سبب دوران غلبه غرائز آدميان - كه دورانى پيامبرپرور بود - درگذشته است و عصرى در رسيده است كه ديگر پيامبرپرور نيست.
از اين منظر پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در فاصله ميان دو جهان ايستاده است. از حيث مبدأ و منبع پيامش متعلّق به دنياى كهن است؛ امّا از حيث محتوا متعلّق به دنياى جديد است. مبدأ پيام او چيزى است از جنس وحى، و وحى هم از جنس غريزه است. امّا محتواى پيام او عقلانى است... اين كمال نبوّت بود كه دريافت بايد خود را نسخ و ختم كند.^۱
شارح سخنان اقبال در ادامه مى‏نويسد:
يعنى دريافت كه از اين پس جاى نبوّت كردن نيست، دوران، دوران عقلانيّت است و آدميان از اين پس بايد به محتواى وحى و تجربه‏هاى دينى و بلكه با تمام اندوخته‏هاى پيشين برخورد نقّادانه كنند و لذا دوران انبيا و اوليايى كه ولايت خود را از آسمان مى‏ستانند، به سر آمده است.
وى در ادامه سخنان اقبال نظر خويش را چنين بيان مى‏كند:
پس از پيامبر صلى اللَّه عليه و آله احساس و تجربه و قطع هيچ‏كس براى ديگرى از نظر دينى تكليف‏آور و حجّت‏آفرين نيست. هركس بخواهد نسبت به ديگرى حكمى دينى صادر كند، بايد حكم خود را به دليلى عقلى يا قانونى كلّى يا قرينه‏اى عينى و امثال آن‏ها مستند و موجّه كند... وقتى در كلام دليل مى‏آيد، رابطه