بيشتر مردم در اين اسناد اشتباه كرده اند و به جاى حمّاد بن عيسى, حمّاد بن عثمان را قرار داده اند. ابراهيم بن هشام, حمّاد بن عثمان را ملاقات نكرده است و فقط حمّاد بن عيسى را ديده است. ۱
در اين مسئله, بسيارى از فقها, پيرو نظر شيخ صدوق(ره) هستند كه از جمله آنان مى توان علاّمه ابن داوود, شهيد ثانى و فرزند بزرگوارش را نام برد; امّا برخى در اين موضوعْ درنگ كرده اند و آن را نپذيرفته اند, چرا كه حمّاد بن عثمان و حمّاد بن عيسى و ابراهيم بن هاشم را در طبقه هم دانسته اند و معتقدند كه الكافى, روايات اين دو را با تصريح به نام هريك, ذكر نموده است و گاهى از حمّاد, روايت كرده است, بدون آن كه قيد آن را مشخّص كند و اين, دلالت بر روايت ابراهيم از حمّاد بن عثمان دارد. ۲
در برابر, بعضى از محقّقان معاصر, روايات الكافى از حمّاد بن عثمان را ناشى از اشتباه مرحوم كلينى(ره) دانسته اند و روايت بدون واسطه و مستقيم ابراهيم را از حمّاد بن عثمان نمى پذيرند و بنابر آنچه در «باب الزكاة» الكافى آمده است, ابن ابى عمير را واسطه در اين روايات مى دانند. ۳
تأليفات وى
علماى رجال در شرح حال ابراهيم بن هاشم و در شمار آثار نوشتارى او, دو كتاب قضايا أميرالمؤمنين (ع) درباره قضاوت هاى على(ع) و كتاب النوادر را ثبت نمود ه اند. اين دو كتاب, با كمال تاٌسف, در سوانح ايّام و حوادث روزگار از بين رفته و به دست ما نرسيده است. ۴
مشايخ و اساتيد وى
ابو اسحاق ابراهيم بن هاشم قمى, در ميان محدّثان و روايتگران, شايد داراى پُرشمارترين و بيشترين مشايخ و اساتيد باشد. وى از امام جواد(ع) , بدون واسطه, روايت دارد. او در راه ترويج معارف آل اللّه, سر از پا نشناخته و
1.تنقيح المقال, ج۱, ص ۴۳.
2.همان جا.
3.قاموس الرجال, ج۱, ص ۳۳۷.
4.رجال السيد بحرالعلوم, ج ۱, ص ۴۳۹; تنقيح المقال, ج۱, ص ۴۴.
