شيوه هاى اربعينيات و مباحث آنها
چهل حديث هايى كه در آغازْ تدوين مى شد, مقصور بر جمع چهل حديث و شرح الفاظ غريب آن بود; امّا بعدها فراهم آورندگان اين آثار, هر يك بنا به ذوق و سليقه خود, در گزينش, شيوه هايى اختيار كردند و جانب خاصّى را در نظر گرفتند و گاه به موضوعات خاص, توجّه داشتند; چنان كه جمعى در فروع, عدّه اى در جهاد, بعضى در زهد, پاره اى در ادب, و دسته اى در خُطَب, اربعين هايى نگاشته اند كه هر يك در زمينه خود, مفيد است.
مثلاً ابن عساكر, چهل حديث از چهل شيخ, از چهل شهر, شنيد و جمع آورى نمود و در دو جزء, تدوين كرد. ۱ و رهاوى, چهل حديث از راويان چهل شهر, جمع كرد (نسخه ش 1040 كتاب خانه ظاهريه), و شيخ مفيد ابو محمد عبدالرحمان بن احمد بن حسين خزاعى (جدّ شيخ ابوالفتوح رازى), كتاب الأربعين فى فضائل عليّ أميرالمؤمنين(ع) را تأليف كرد. ۲
بعضى از گردآورندگان, چهل حديث درباره موضوع خاصّى انتخاب كردند و بعضى هم به تنوّع در احاديث, نظر داشته اند. ۳ بسيارى از اربعين نويسان نيز چهل حديث خود را به روايات در فضايل و مناقب خاندان پيامبر(ص) اختصاص داده اند. ۴
اسعد بن ابراهيم بن حسن حلّى در كتاب خود, الأربعون حديثاً فى الفضائل والمناقب, از امام شافعى و امام احمد بن حنبل, نقل كرده كه مراد حضرت رسول از حفظ اربعين حديث, چهل حديث در مناقب ائمه اطهار(ع) است.
1.روضات الجنات, ج۲, ص۶۶.
2.ر. ك: فهرست منتجب الدين, ص۱۵۷.
3.براى مثال, اين كتاب ها را مى توان بر شمرد: اربعين, على بن فضل, در فضايل دعا و دعا كننده; اربعين, عبدالرحمان سُلّمى, در اخلاق صوفيه; اربعين سيد دلدار على هندى, در فضيلت علم; الأربعون حديثاً فى حقوق الأخوان, ابن زهره,; الأربعين حديثاً فى شأن المهدى(ع), ابو نعيم اصفهانى; اربعين,ميرلوحى, درباره امام زمان(ع), اربعين, سيد محمد مهدى تنكابنى, درباره متعه; اربعين, جعفر بن محمد تهرانى, درباره مسح رِجلَين (دوپا).
4.مانند اربعين شيخ بهايى و اربعين الهاشمية و الأربعين علامه مجلسى.
