4 ـ 3) حلّ و جمع اخبار متعارض
گرد آورى روايات متعدد هر مسئله ، گاه ما را با مشكل اختلاف احاديث روبه رو مى كند . اگر چه روايات و احاديث متخالف را نمى توان جزو اخبار هم خانواده شمرد ، امّا از نظر دخالت در تعيين حكم نهايى شارع و استناد آن به دين ، با آنها همانند است ؛ همان گونه كه تا اخبار تخصيص زننده و تقييد كننده را جستجو و در صورت يافتن آنها ، اخبار عامّ و مطلق را خاص و مقيّد نكنيم ، براى يافتن اخبار متعارض هم بايد به كاوش بپردازيم و در صورت وجود آنها بايد به حاصل جمع و برآيند نهايى اخبار هر دو دسته حكم داد . دستيابى به اخبار معارض گاه در فهم ما از احاديث دسته نخست نيز تأثير مى گذارد كه نمونه هايى از آن را چه در ناحيه تأثير بر فهم ظاهرى و اوليه از متن حديث و چه در ناحيه تأثير بر مقصود و مراد جدّى گوينده حديث در كتاب روش فهم حديث گزارش كرده ايم و در ادامه بحث به آن مى پردازيم . ۱ در اينجا ابتدا به مبناى مقبول مجلسى (ره) در اخبار متعارض اشاره مى كنيم و نمونه هايى را از توانايى وى در جمع دلالى ميان اخبار مختلف مى آوريم . امرى كه نشان دهنده قدرت يك محدّث است و ريشه در توانمندى هاى ديگرى مانند آشنايى با اصول فقه ، لغت و ادب عرب و علم فقه دارد و از اين رو مسئله حلّ اخبار اختلافى را به صورت يكى از مهمترين مباحث فقه الحديثى جلوه داده است .
مجلسى معمولاً ابتدا به جمع دلالى مى پردازد و چون نتواند، به تخيير روى مى آورد كه لسان برخى روايات است و شيوه برخى محدثان بزرگ پيشين مانند كلينى است. ۲ او در مسئله كفّاره حنث عهد و نذر به جمع شيخ طوسى در ميان برخى از اخبار آن اشاره مى كند و چنين مى گويد :
و اما درباره ، شيخ طوسى بين اخبار با حمل بر ضرورت و غير آن جمع كرده و آن جمع را با خبر جميل كه دلالتى بر مطلب ندارد تأييد مى نمايد ؛ چنان كه ذكر كرديم . ۳ پس تخيير [در اين گونه موارد ]اظهر است هر چند كه آنچه ذكر شد نيز مطابق احتياط است و به زودى اخبار ديگرى ذكر خواهد شد . ۴
مجلسى (ره) نشان مى دهد كه مى تواند به اخبارى كه به اصطلاح آنها را شاهد جمع مى ناميم ، دست يابد و از رهگذر آنها ، جمع هاى مقبول و عرفي را ارائه دهد . در همين مسئله
1.ر. ك: بخش دوم: سير فهم حديث، فصل «توجه به اخبار معارض».
2.ر. ك: الكافي : ج ۱ ، ص ۹، حديث «بأيّهما أخذتم من باب التسليم و سعكم ».
3.منظور خبر جميل بن صالح از امام كاظم عليه السلام است؛ بدين مضمون . «كلّ من عجز عن نذر نذره فكفّارته كفّارة يمينِ .» كه مجلسى (ره) در صفحه پيش آورده است و آن را دالّ بر استحباب مى داند .
4.روضة المتقين ، ج ۸ ، ص ۳۱ .
