سبب وجودى فهم درست حديث، ناگزير از فراهم آوردن آنيم.
اما اگر موانعى را كه از فهم درست حديث، جلوگيرى مى كند، و از تأثير مقتضى به دست آمده جلو مى گيرد، برطرف نكرده و از آنها غفلت كنيم، به راحتى همه زمينه ها و قابليتهاى گِرد آمده در سير فهم حديث خنثا مى شود و ما از دستيابى به فهم درست حديث، محروم مى شويم و همه سرمايه هاى به دست آمده از چنگ ما رُبوده مى شود.به عبارت ديگر عدم موانع به دليل تركيب علّت تامّه از مقتضى و عدم مانع، جزء دوم و سبب وجودى فهم محسوب مى شود و فهم درست حديث، در گرو به دست آوردن توانايى هاى اوليه و مورد لزوم فهم آغازين و پيراستن ذهن از موانع است .
زدودن مانع به اندازه فراهم آوردن شرايط مهم است و از اين رو، بسيارى از محدّثان و فقيهان و دانشمندان مسلمان و غير مسلمان، به هنگام فهم متون، بدان ره نموده و تذكّرها و هشدارهاى بسيارى را گوشزد كرده اند. يكى از موانع مهم فهم حديث كه مى توان آن را مختص فهم متون مقدس دانست ، هم سطح نبودن معلومات مخاطب و خواننده حديث با مطالب القا شده آن است . به اصطلاح، نزديك بودنِ تراز بودگى و حدّ وجودى مخاطب و گوينده كه مصداقى از همان «إنّا معاشر الأنبياء أن نكلّم الناس على قدر عقولهم» ^۱ ما پيامبران فرمان يافته ايم با مردم به اندازه عقل هايشان سخن بگوييم .
است به گوينده زمينه و امكان سخن گفتن از معارف ارزشمند و گاه رازگونه را مى بخشد و دور بودن اين دو سطح ، توريه و تقيه و سر به مهر بودن را نتيجه مى دهد . ائمه عليهم السلام افزون بر توجه به اين نكته و رعايت آن در گفتگوها و تحديث ها، گاه در پاسخ راوى كنجكاوى بدان تصريح كرده اند ، نمونه آن تفسير واژه «تفث» در آيه مربوط به اعمال حج «وليقضوا تفثهم» است^۲ كه امام صادق عليه السلام معناى باطنى آن لقاء امام را به ذريح مى آموزد، اما به ابن سنان نمى گويد. ^۳
بخشى از اين قرب وجودى و نزديك شدن روح به ساحت گويندگان معصوم حديث در سايه داشتنِ معرفت توحيدى و پرورش اخلاقى و كمالات روحى ، محقق مى شود . اين نكته مورد تأكيد برخى عارفان و محدثان است و مورد تجربه برخى از معاصران . مجلسى (ره) نيز كه خود از عارفان سالك و واصل است چنين عقيده اى دارد و انكار برخى اخبار را نتيجه همين عدم مناسبت مى داند . مجلسى (ره) ذيل حديث رؤيت امام على عليه السلام توسط محتضر ،