از نقد سند تا نقد متن(2) - صفحه 102

و خدا او را پناه داد و دوم كه در پايان نشست و حيا كرد كه خدا از او آزرم گرفت و سوم كه بيرون رفت و اعراض كرد و از اين رو, خدا از او اعراض ورزيد. حتى روايت, سياقِ حديث قدسى (از جبرئيل) را وصف مى كند كه به نزدِ پيامبر آمد تا اسلام را به او آموزش دهد. همين طور, احاديثى كه در آنها اندازه فراوانى از آفرينش خيالى هست, مانند اين كه پيامبر, آوازِ دو مرد را شنيد كه در قبر, عذاب مى شدند. ۱
گاه در تبادل, خلطِ كاملى ميان روايت و گفته مستقيم پيش مى آيد. روايت, بدل به گفته مستقيم و گفته مستقيم, بدل به روايت مى شود و اين, دلالت بر آن مى كند كه هر دو, نصِّ واحدى داشته اند كه در تبادل, به دو بخشْ تقسيم شده است, مانند اين كه: خداوند, زنِ پيوند دهنده موى و زنِ پيوند گيرنده موى را لعنت كناد! ۲ همچنين سلام كردن كوچك به بزرگ و رهگذر به نشسته و [گروه] اندك بر بسيار; و نهى از چهار چيز: كدو تنبل, هسته خرما, غذا خوردن در ظرف هاى قيراندود و آب نوشيدن از كوزه شراب ۳ و وليمه دادن با يك گوسفند. باز, داستان سليمان در ميان است كه شبانه با صد زن, هم بستر شد كه صد سوار براى جهاد در راه خدا پديد آوَرَد, ولى «إن شاء اللّه» نگفت و از آن ميان, فقط يك زن و آن هم نصف انسانى زاييد. و اگر موشى در ظرف روغنى افتاد و مُرد, موش را با روغنِ اطرافِ آن, بيرون ريزند و بقيّه را بخورند: و گستردگى حوض كوثر كه به اندازه فاصله

1.ج۴, ص۹۴ ، ۴۲ و ۸۳; ج۵, ص۱۳; ج۷, ص۱۳۰ و ۲۰۵; ج۸, ص۸۶, ۱۴۸ و۱۶۱.

2.ج۱, ص۱۴, ۱۵, ۱۹, ۲۳, ۲۵, ۶۴, ۶۵; ج۸, ص۶۵ ـ ۶۶ ، ۱۶۵; ج۳, ص۲۶.

3.ضبط اين حديث در متن دكتر حسن حنفى (لعن اللّه الواحلة والمستوحلة) صحيح نيست. نگاه كنيد به: صحيح البخارى, ج۷, ص۲۱۲(قال النبيّ: لعن اللّه الواصلة والمستوصلة). نيز بنگريد به: فيض القدير, ج۵, ص۲۷۳, حديث ۷۲ و ۷۳; لسان العرب, ذيل (وص ل); النهاية, ابن الأثير, ج۵, ص۱۹۲ (لعن اللّه الواصلة التى تصل شعرها بشَعرِ آخَرِ زورٍ والمستوصلة التى تأمر من يفعل بها ذلك). مترجم.

صفحه از 91