از نقد سند تا نقد متن(4) - صفحه 49

گاهى برترين در قرائت قرآن بود, بدون پيش زمينه سياسى. ۱ گفت و گويِ فراوان از مناقبِ ياران, دلالت بر وجود مشكلى در ميان ايشان مى كند: رقابت و حسد كه موضوعى زنده و در اجتماعات بدوى است. احاديث فراوانى هستند كه از حسد ميان صحابه پرده بر مى دارند. قوى ترين آنها احاديث خودِ صحابه اند. احاديث ديگرى هم هستند كه ناسزا گفتن به اصحاب را ناروا مى شمارند: «يكى از اين دو [=طلحه] به عثمان مى گرايد و ديگرى [زبير] به على». در اين جا حديث به گونه اى نمودار مى شود كه انگار بخشى از تاريخ ناب و خالص است: تاريخ صحابه, نه جزئى از تاريخ پيامبر!
فضايل صحابه يكايك بر شمرده مى شود, همانند فضايل ابوبكر: دوستِ پيامبر. برتر نهادن, به گونه درختى نمايان مى شود كه قلّه آن, پيامبر است و سپس ابوبكر و عمر و در پى آن, عثمان و سپس على. ابن عبّاس, به عنوان مفسر رخ مى نمايد. پيامبر, او را به حكمتْ برترى بخشيده كه هرچه بخواهد, از درياى آن با دست برگيرد. ۲
غالباً تفضيلى ميان صحابه نيست; امّا كارى هنرى در ترسيم شخصيّت ها هست,

1.مانند برترى عبداللّه بن مسعود و سالم مولى بنى حذيفه و اُبَى بن كعب و معاذ بن جبل.(ج۵, ص ۳۴و ۴۵)

2.فضايل اصحاب پيامبر; مناقب مهاجران و فضل ايشان; مناقب انصار, پيروان انصار, كسان انصار; مناقب ابوبكر, عمر بن خطاب, عثمان بن عفّان, على بن ابى طالب, جعفر بن ابى طالب, عباس بن عبدالمطّلب, زبير بن عوّام, طلحة بن عبيداللّه, سعد بن ابى وقّاص, عبداللّه بن عمر, عمّار, حذيفه, ابو عبيده جرّاح, حسن, حسين, بلال بن رباح, دامادهاى پيامبر (از جمله ابوالعاص بن ربيع), زيد بن حارثه, اسامة بن زيد, ابن عباس, عبداللّه بن مسعود, سالم مولى ابن حذيفه, خالد بن وليد, معاويه, فاطمه, عايشه, سعد بن معاذ, اُسَيد بن حُضَير, عباد بن بشر, معاذ بن جبل, اُبى بن كعب, زيد بن ثابت, ابو طلحه, عبداللّه بن سلاّم, خديجه, جرير بن عبداللّه, حذيفة بن يمان, هند بنت عتبه و زيد بن عمر. (ج۵, ص ۲ ـ ۵۰)

صفحه از 58