بتواند درباره اسلام تحقيق بكند؟ اين حتما بايد دايره اش خيلى وسيع باشد والاّ باز تحقيق ناقصى خواهد بود. اگر اين را قبول نداريم، حتما ما بايد محكمات احاديث ر ا ترجمه كنيم.
بهترين كتابهاى حديثى ما كه خيلى معروف هم هستند، ممكن است داخلشان دو تا، پنج تا، ده تا حديث باشد كه اصلا مورد قبول شيعه نيست (گرچه صاحب كتاب، به خاطر امانتدارى علمى يا به تشخيص خودش آن را آورده است). اتفاقا خود بنده گرفتار اين قضيّه شده ام. در جايى صحبت شد كه يكى از كتابهاى حديثى خيلى قديم كه بحثهاى اخلاقى هم داشت، ترجمه شده است. ما آن ترجمه را چاپ كرديم و توجه نداشتيم كه در خلالش، چند تا حديث سؤال انگيز هم هست. بعد كه كتاب چاپ شد و منتشر شد، يك مهندسى براى من نامه نوشت و گفت: «روى آشنايى قبلى كه ما با شما و همكاران شما داشتيم، فكر مى كرديم كه اين كتاب ارزيابى شده است؛ لذا تعدادى از اين كتاب، تهيه كرديم و به افراد داديم. بعد، حال كه افراد خوانده اند، ديده اند چند جايش احاديثى است كه مسئله ساز است و شبهاتى به دنبال داشته است». اگر همه آن كتاب بخواهد يك اثر خوبى روى افراد بگذارد، همان دو تا حديثش همه را خنثى مى كند.
حالا بعضى از كتابها (مثل كتابهاى احاديث فقهى) را بر مى دارند و ترجمه مى كنند. ترجمه كتابهاى احاديث فقهى براى غير محقّق، اصلا معنا ندارد. من فكر مى كنم كه اين مطلب بايد در فصلنامه شما مطرح بشود، و همچنين، در نشست هايى كه برگزار مى شود، يك قدرى روى اين مسئله بايد كار بشود.

علوم حديث: اين مشكل براى عرب زبانها چطور حل مى شود؟ عرب زبانها هم به صرف دانستن زبان كه محقّق نيستند. كتابها هم همه عربى است؛ يعنى واقعا اين مشكل تنها مخصوص غير عرب ها نيست كه بگوييم افراد چون زبان نمى دانند، محقّق