ولى علامت هاى ديگرى وجود داشته است.
من گاهى واقعا از عمق جان براى بعضى از اين بزرگواران، طلب رحمت و مغفرت مى كنم. يك كارى كه الآن دو سه نفر در طول پنج سال با مزاياى مالى و مادى نسبتا قابل توجّهى انجام مى دهند و شهرت خارجى هم برايشان مى آورد، بسيارى از علماى گمنام گذشته ما عين همين كار را در طول سالها روى يك نسخه انجام مى دادند؛ با آنكه مى دانستند اين نسخه، نسخه دومى هم نخواهد داشت و اين كار آنها فقط و فقط براى حفظ ميراث حديث بوده است. در ميان كتابهاى كتابخانه مدرسه فيضيه ديدم كه يكى از علماى كاشان، يك دوره «وافى» مرحوم فيض را تصحيح كرده و در پايان نوشته بود كه تصحيح اين دوره «وافى»، چهارده سال تمام طول كشيده است؛ يعنى چهارده سال روى همين نسخه كار مى كرده و مثلا آن را در مجلس درس، مطرح مى كرده و مشكلات آن را در محافل علمى با علما در ميان مى گذاشته و….
بر روى تعدادى از كتب ما تصحيح هاى دقيقى صورت گرفته كه در رده اول آنها كتب اربعه قرار دارد. از كتب اربعه كه بگذريم، تعدادى از كتابهاى ديگر وجود دارد كه به دقت تصحيح نشده اند. يكى از مشكلات ما الآن همين است كه بسيارى از كتب حديثمان گرفتار عدم تحقيق شده اند. نهضت تصحيحى كه در پنجاه ساله اخير شروع شده، اين حسن را دارد كه علاوه بر كتب اربعه، كتابهاى ديگر را آن طور كه بايد و شايد، بررسى و تحقيق مى كند. انصافا قدمهاى خيلى خوبى هم برداشته شده است. البته ابزار كار هم به آنها خيلى كمك كرده است. فهارسى كه براى كتابخانه ها تهيه شده و همچنين نسخه هاى خطى كتابخانه ها كه به شكلهاى مختلف در اختيار آنها قرار گرفته، كمك هاى فراوانى به آنها كرده است. هرچند هنوز هم جاى كار، فراوان است.
بنده فكر مى كنم كه الآن بايد چند تا كار راجع به حديث انجام بشود. كار اوّل اينكه محقّقان ما ـ چه آنهايى كه خودشان با علم رجال سرو كار دارند و چه آنهايى