زبان آگاهى پيامبر(ص) و امامان(ع) ـ 3

حسن عرفان ^۱

در نوبت اوّل اين گفتار(علوم حديث 5) از زبان آگاهى معصومان(ع) و گفتگوى آنها به زبانهاى فارسى و چينى، سخن به ميان آمد و در نوبت دوم (علوم حديث 6) به آگاهى ايشان به زبانهاى نبطى، سريانى، هندى، سندى، نوبى، زطّى، يونانى، عبرانى، رومى، حبشى، تركى و صقلبى اشاره شد. اينك ادامه بحث:

به زبان خزرى

علىّ بن أبى حمزة قال: كان يتقدّم الرشيد إلى خدمه، إذا خرج موسى بن جعفر(ع) من عنده أن يقتلوه، فكانوا يهمّون به فيتداخلهم من الهيبة والزّمع، فلمّا طال ذلك، أمر بتمثال من خشب وجعل له وجها مثل وجه موسى بن جعفر(ع) وكانوا اذا سكروا، أمرهم أن يذبحوها بالسكاكين وكانوا يفعلون ذلك أبدا، فلمّا كان فى بعض الأيّام جمعهم فى الموضع و هم سكارى و أخرج سيّدى إليهم، فلمّا بصروا به، همّوا به على رسم الصورة.
  فلمّا علم منهم ما يريدون كلّمهم بالخزريّة والتركية، فرموا من أيديهم السكاكين و وثبوا الى قدميه فقبّلوهما وتضرّعوا اليه و تبعوه الى أن شيّعوه الى المنزل الّذى كان ينزل فيه. ^۲
علىّ بن ابى حمزه گفت: هارون الرّشيد، به خدمتگزارانش پيشنهاد مى كرد هنگامى كه حضرت موسى بن جعفر(ع) از پيش او بيرون مى رود، ايشان را بكشند. آنان هم تصميم مى گرفتند؛ ولى هيبت و دهشت در جانشان نفوذ مى كرد [وخوددارى مى كردند]. چون اين كار به درازا كشيد، هارون فرمان داد كه تنديسى از چوب ساختند و بر آن، چهره اى چونان چهره موسى بن جعفر(ع) نهادند. هرگاه خدمتگزاران مست مى شدند، هارون به آنها فرمان مى داد تا آن تنديس را با كارد، ذبح كنند. آنها نيز پيوسته اين كار را مى كردند.
يك روز كه همه مست بودند، هارون آنها را در جايى گرد آورد و حضرت كاظم(ع) را به سوى آنان فرستاد. همين كه نگاهشان به حضرت افتاد، تصميم گرفتند. همان گونه كه به تنديس حمله مى كردند، به آن حضرت نيز حمله كنند. حضرت، وقتى از تصميم آنان آگاه شد، به زبان خزرى و تركى با آنها سخن گفت. آنان بلافاصله كاردها را افكندند و خود را بر پاهاى آن حضرت انداختند. آنها حضرت را مى بوسيدند و گريه و زارى مى كردند و به دنبال آن حضرت راه افتادند و حضرت را تا منزلى كه در آن اقامت داشت، بدرقه كردند.
توضيح: زبان خزرى در اينجا، ممكن است يكى از زبانهاى رايج در كرانه هاى درياى خزر، قفقاز يا آسياى ميانه باشد. در «قاموس الأعلام» تركى آمده است:
خزر، يكى از اقوام ترك است. اين قوم در شمال غربى درياى خزر، يعنى در دو طرف رود ولگا و در مرز آسيا و اروپا سكونت داشتند. ^۳