4) الأربعون حديثا

اين رساله، اثر خامه محدّث و فقيه بزرگ، شيخ عزّالدين حسين بن عبدالصمد عاملى (م984ق)، والد شيخ بهايى است كه از بزرگان علماى اماميه در قرن دهم هجرى به شمار مى رود.
اربعين (چهل حديث)، عنوان كتابهايى است كه معمولا دربردارنده چهل حديث اند و يا داراى چهل باب در حديث. اين رساله در واقع، شرح چهل حديث است. بدين ترتيب كه چهل حديث اصلى انتخاب شده اند و در ذيل هر يك از آنها احاديثى در تأييد مضمون آنها آورده شده است. جامع اين اثر، تمام احاديث را از كتاب «كافى» انتخاب نموده و موضوعات آن، بيشتر در مسائل اخلاقى و معنوى (همچون: اخلاص، توكل، صبر، شكر، تقوا، عفو،…) است.
مصحّح اين رساله، جناب آقاى على اوسط ناطقى، در مقدمه اى كوتاه و سودمند، شرح حال مختصرى از مؤلف آورده و خصوصيات نسخ مورد استفاده در تصحيح را برشمرده است و در پاورقى ها به منابع احاديث، اشاره كرده است.

ب. شرح و ترجمه حديث

5) شرح حديث حقيقت

اين رساله فارسى از آثار حكيم و دانشمند پرآوازه قرن يازدهم هجرى، خواجه محمّد دهدار (م1016ق) است.
  حديث حقيقت، روايتى است با مضامين عرفانى كه معروف است كميل بن زياد، آن را از اميرمؤمنان(ع) روايت كرده است. در اين روايت، كميل، از حقيقت مى پرسد و حضرت(ع) ابتدا از پاسخ دادن، خوددارى مى نمايد، سپس با اصرار كميل، رشحه هايى از حقيقت را باز مى نمايد.
اين حديث، مورد توجه اهل معرفت قرار گرفته و شروح بسيارى بر آن نوشته اند كه برخى از آنها به طبع رسيده و نسخ خطّى برخى ديگر در كتابخانه ها موجود است. از آن جمله، همين شرح است كه به احتمال از «خواجه محمد دهدار» دانسته شده است.
محقّق سختكوش، جناب آقاى مهدى مهريزى ـ كه تصحيح رساله را انجام داده اند ـ در مقدمه اى پرفايده، ابتدا به معرّفى كميل بن زياد و رواياتى كه از او نقل شده، پرداخته اند. پس از آن به منابعى كه حديث حقيقت در آنها آمده، اشاره كرده، آن گاه، بيش از بيست رساله از شروح حديث حقيقت را با ذكر نسخ خطّى آنها معرّفى نموده اند. البته در اين مقدمه، شرح حال و آثار مؤلف (دهدار) نيامده كه شايد به جهت قطعى نبودن استناد رساله به وى بوده است.