و جانشينى پسر هفت ساله اش محمّد(ع) به جاى او، تبديل به مانعى جدّى در برابر پيروان رضا(ع) شد. احتمالاً واقفه از اين فرصت به خوبى استفاده كردند. به نظر مى رسد كه در آن زمان، مباحث و مجادلات زيادى بين دو گروه درباره اين موضوع واقع شده است. ۱ بنا به برخى گزارش ها، تعدادى از پيروان رضا(ع) به خاطر اين مسئله به واقفه پيوستند. ۲
محمّد الجواد(ع) به مبارزه با واقفه ادامه داد. او آنان را «حُمَقاى شيعه» ناميد. وى همچنين ابراز داشت كه واقفه، هيچ ربطى به ائمّه ندارند و در حقيقت، مرتبه آنان با مرتبه زيديه يكى است. ۳ ظاهراً مشكلات داخلى مداوم در ميان شيعيان امامى، به فرقه واقفه اجازه داد كه حدّاقل تا ابتداى قرن چهارم هجرى، بدون برخورد با هيچ گونه رقيب جدّى اى در جامعه شيعى باقى بمانند. ابو حاتم رازى (م 934م / 322ق) بيان مى كند كه واقفه در زمان او هنوز وجود دارند. ۴ امّا هنگامى كه اماميه به عنوان شيعه اثنا عشرى پس از 874م / 260ق پديدار شد و سپس، موقعيت خود را بخصوص بر اساس موضوع غيبت امام دوازدهم تحكيم كرد، ظاهراً ديگر هيچ جايى براى واقفه باقى نماند. اين فرقه به تدريج از نيمه اوّل قرن چهارم هجرى به بعد از بين رفت و سرانجام، هيچ نشانى از آنان بر جاى نماند.
2. واقفيان افراطى ۵ (بشيريه)
آن گونه كه از نوشته هاى «ملل و نحل» فهميده مى شود، گروهى از شيعيان (مانند واقفه)
1.به عنوان مثال، در نتيجه بحثى كه بين على بن جعفر صادق(ع) و يكى از واقفه درباره مشروعيت امامت محمّد بن على الرضا(ع) درگرفت، ميان آنان منازعه اى رخ داد ر. ك: اختيار معرفة الرجال، ص ۲۵۶).
2.مقالات الإسلاميين، البلخى ص ۱۸۱ ؛ الفصول المختارة، مفيد، ص ۲۵۶.
3.اختيار معرفة الرجال، ص ۴۶۰.
4.كتاب الزينة، ص ۲۹۰.
5.انتخاب واژه افراطيگرى توسط ما، بر اساس تمايلى عام است كه شيعه دوازده امامى را متعادل در نظر مى گيرد و كسانى را كه توسط اثنا عشريه با عنوان «غلات» معرّفى شده اند افراطى مى داند. على رغم اين كاربرد عام، برخى از مطالعات جديد نشان داده كه بسيارى از ديدگاه هايى كه توسط اثنا عشريه به غلات نسبت داده مى شده، در برخى از كتاب هاى كهن مهم شيعه اثنا عشرى وجود دارد. ر. ك:
M.A.Amir - Moezzi, Al - Saffar Al- Qummi (M. ۲۹۶/۹۰۲)-۳) et son kitab basair al - darajar , I: Remarques sur la Divinite de Ilmam , Studia Iranca, ۲۵ (۱۹۹۶), ۱۹۳ - ۲۱۶. ام ا امير معزّى، نويسنده اين مقالات به اين نتيجه مى رسد كه در ميان شيعيان، نخستين تمايز بين «شيعه متعادل» و «شيعه افراطى» كاملاً تمايزى ساختگى است. ر. ك:
Amir - Moezzi, Aspects , pp. ۱۹۵ - ۱۹۶; Idem, Notes sur Deux Tradtions, Heterodoxles, Imamites , Arabica, ۴۱ (۱۹۹۴), p. ۱۳۳.
