بررسى روش كتاب «الموضوعات فى الآثار والأخبار» در شناخت احاديث موضوعه

؛ زهرا اخوان صراف

مقدمه

تعمق در تاريخ حديث شيعه بيانگر انبوهى از حوادث تلخ و شيرين است. از آنجا كه در مذهب شيعه، امامان معصوم، با برخوردارى از دو موهبت علم الهى و عصمت، جانشينان قطعى رسول خدا(ص) هستند، قول و فعل آنان نيز همانند قول و فعل رسول اكرم(ص) حجّت شرعى قلمداد شده، به عنوان مأخذشناخت احكام و عقايد، محل رجوع شيعيان است. اما اين منبع غنى و سرشار در تاريخ پرفراز و نشيب خود ـ از عصر حضور معصومان تاكنون ـ با عوامل خرد كننده و فتنه هاى گوناگونى روبه رو بوده است؛ در رأس آنها مى توان از فشار و استيلاى خلفاى جور و به عنوان عامل خارجى و فتنه غلات و دروغ پردازان ـ كه چه بسا مستقل از عامل اول نبوده است ـ به عنوان عامل داخلى ياد كرد.ثمره اين فتنه ها به شكل هاى مخلتف، اعم از فقدان و از دست رفتن بخش عظيمى از ميراث شيعه، تحريف و دگرگونى بخشى از اين ميراث، و وضع و جعل و دروغ پراكنى در بين احاديث بروز كرد. در مقابل، مجاهدت هاى پى گير بزرگان دين براى حفظ حيات حديث شيعه و زدودن غبار ابهام و آلودگى از چهره آن همواره ادامه داشته است.
صادقَين(ع) خود با سياستى روشن و صريح به افشاى ماهيت برخى از اين توطئه ها پرداخته آنها را ازحوزه حديث شيعه راندند و با رعايت اصل تقيه، كتب و مواريث شيعى را از دسترسى اغيار دور كردند. علماى آگاه عصرهاى بعدى نيز، در زمان هاى مختلف، تلاش هاى چشمگيرى در اين زمينه ها انجام دادند و از اين رهگذر، آثارى فراهم آمد كه به نقد و پالايش احاديث و روشنگرى در اين زمينه و ارائه معيارهايى، ولو ضمنى، در اين جهت همت گماشتند.
بزرگوارانى كه در اين عرصه قدم گذاشته اند، از منظرهاى گوناگون و با وسعت هاى مختلف به اين مهم پرداخته اند، از جمله اين آثار، كتاب الموضوعات فى ال آثار والأخبار اثر هاشم معروف الحسنى است.