رسول اللّه(ص) حديث مى گفت و ما حفظ مى كرديم، شما نيز چون ما حفظ كنيد. ۱
فرزند ابوموسى اشعرى احاديثى را كه از پدرش فرا گرفته و نوشته بود، به او عرضه مى كند، او آب مى خواهد و تمامت نگاشته ها را مى شويد و آنگاه مى گويد:
احاديث را حفظ كنيد، چنانكه ما حفظ مى كرديم. ۲
برخى از تابعين نيز چنين بوده اند، «ابوطالب مكى» نوشته است:
طبقه اوّل تابعين، از كتابت حديث كراهت داشته اند؛ آنان مى گفتند: حفظ كنيد آنسان كه ما حفظ كرديم.
«ابن صلاح» درجمع بين احاديث رخصت و نهى، از جمله نوشته اند:
رسول اللّه(ص) به كسانى كه اعتماد بر حفظ داشتند اجازه كتابت نمى داد تا بر نگاشته ها اعتماد نكنند[!] و رخصت كتابت براى كسانى بود كه مى ترسيدند نسيان بر آنها غلبه كند. ۳
شگفتا كه عالمانى كه اين همه را گزارش كرده اند آن را ستوده اند، و گويا در پندار اينان تكيه برنگاشته ها و ثبت دانشها، ضد ارزش است. «ابن اثير» مى گويد:
آنان [صحابه] در آغاز بر حفظ و ضبط در دلها و ذهنها اعتماد مى كردند و بر آنچه نوشته بودند اعتماد نمى كردند تا دانش و حديث را حراست كنند[!] بدانگونه كه كتاب الهى را به حافظه ها مى سپردند، امّا چون اسلام بگسترد و بلاد را گشود و صحابيان در آباديها پراكنده شدند و پيروزيها فراوان گشت و بسيارى از صحابيان زندگى را بدرود گفتند و اصحاب صحابيان پراكنده شدند و ضبط و ثبت كاهش يافت، عالمان به كتابت و تدوين نيازمند گشتند و كتابت را
1.تقييد العلم، ص۳۶؛ المحدث الفاصل، ص۳۷۹؛ سنن دارمى، ج۱، ص۸۳؛ جامع بيان العلم، ج۱، ص۲۷۳
2.تقييد العلم، ص۴۰. نيز بنگريد به: جامع بيان العلم، ج۱، ص۲۷۶؛ المصنّف، ج۹، ص۵۲
3.مقدمة ابن صلاح، تحقيق: بنت الشاطى، ص۳۸۷؛ علوم الحديث، تحقيق: نورالدين عتر، ص۱۸۲
