و از شرح آن هر كسى نفعى برد ، و آن حديث از بيانات حضرت صادق عليه السلام است كه به يكى از اشقياء كه موسوم به رزام ^۱ و غلام خالد بن عبداللّه كه مانند خويش از كفره لئام طُغام بود بيان فرمود در وقتى كه ابوجعفر منصور دوانيقى خبيث حضور داشت ، عرض كرد : حدود و مسائل نماز چند است ؟
فرمود : « چهار هزار است كه تو به يكى از آنها وفا نمى نمائى » .
عرض كرد : خبر دهيد از آنچه در نماز ترك آن جايز نيست و از آنچه بدون آن نماز تمام نمى شود ، يعنى : آنچه مأمور به و منهىّ عنه در نماز است بفرمائيد .
پس آن جناب فرمود :
« لا يتمّ الصلاة الا لذى طهرٍ سابغ^۲و تمام بالغ غير نازغ^۳و لا زائغ^۴عَرف فأخبتَ^۵فثَبت و هُو واقفُ بين اليأس والطمع والصبر والجزع » .
يعنى : نماز تمام نمى شود و صحيح نيست مگر آنكه با وضوء صحيح بوده باشد ؛ از آنكه اسباغ در طهارت وضوئيه از شرع شريف تأكيد رسيده ، يعنى : مسحات و غسلات آن وضوء را وضوء گيرنده كمال مواظبت نمايد .
و مرحوم قاضى فرمود : معنى باطنى اين كلمه تبرّى شرك مُطلق است از مخالفين ائمه دين .
و تمام بالغ يعنى : وضوء بر بالغ رشيد واجب شده است .
و اگر بخواهى تطبيق با فقره سابقه نمائيم مى گوئيم : تمام بالغ آن اقرار و اذعان به ولايت امير مؤمنان عليه السلام و اولاد آن جناب عليه السلام است . امّا فقره تماميت آن اشاره به فقره آيه

الْأَفْئِدَةِ » ¹ است به باران رحمت ذكر قلبى و لسانى خاموش كن كقوله تعالى : « الَّذِينَ اتَّقَوْا إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِنَ الشَّيْطَانِ تَذَكَّرُوا فَإِذَا هُم مُبْصِرُونَ » ² .

معنى تكبير اين است اى اميمكى خدا پيش تو ما قربان شديم
وقت ذبح اللّه اكبر مى كنىهمچنين در ذبح نفس كشتنى
گوى اللّه اكبر و آن شوم راسر بُبر تا وا رهد جان از عنا
تن چو اسماعيل و جان همچون خليلكرد جان تكبير بر جسم نبيل
كشته گشته جان زشهوتها و آزشد ز بسم اللّه بسمل در نماز
و داعى در ذمّ كسانى كه در نماز روى دلشان به حق نيست ، و مرادشان همان تلفّظ به لسان و حركت اعضاء ظاهره است اين آيه كريمه را شاهد آورده است : « إِذَا جَاءَكَ الْمُنَافِقُونَ قَالُوا نَشْهَدُ إِنَّكَ لَرَسُولُ اللّهَ وَاللّهُ يَعْلَمُ إِنَّكَ لَرَسُولُهُ وَاللّهُ يَشْهَدُ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَكَاذِبُونَ » ³ . و همين طريق است حضور نمازگزار در نهان ، نمازگزاردن با حالت نفاق و شقاقى كه دارد .

در حديث شريفى كه سيد ابن طاوس در كتاب فلاح المسائل نقل فرموده است

بدان طاوس العلماء سيّد ابن طاوس طاب ثراه در كتاب مستطاب « فلاح المسائل » ^۴ روايت صحيحى كه اصحّ روايات و احاديث است ذكر مى فرمايد چون در كتب معاصرين اين حديث شريف كم ذكر شده است و معانى دقيقه مليحه دارد ، و از اسرار صلاة به مقالات فصيحه امام عليه السلام بيان فرموده است ، خواستم اين ورق را بدان خطوط نورانيّه زينت دهم