الاهتمام بغير من قصد وإليه من وفد ومنه استرفد » ¹ . يعنى : خواستن بهشت و ترسيدن از دوزخ و آتش براى نمازگزار شرط است ؛ از آنكه متعلق وعد امور رجائيّه است و متعلق وعيد خوفيّه چنانكه در وعيد مى فرمايد : « والوعيد له وقع » ، يعنى : هر زمانى كه از عقوبت هاى اخرويّه متذكر مى شود وقعى در دلش حادث گردد كه آن باعث توجّه وى مى شود به حق .
و اين دو فقر[ه] براى طالب سالك ارجاع به فرمايش حضرت اميرمؤمنان عليه السلام است در خطبه همام و صفات متقين كه فرمود : « فَاِذا مَرُّوا بآيةٍ فيها تشويقٌ رَكَنُوا إليها طَمَعاً . . » إلى آخره ² .
و مراد از « عَرَض » ـ به فتح عين و راء ـ متاع است كقوله تعالى : « تَبْتَغُونَ عَرَضَ الْحَيَاةِ الْدُّنْيَا » ³ .
و مراد از « غَرَض » هدف است كه به فارسى نشانه را مى گويند .
و مراد از « مهجه » جان است .
و معنى « تنكّب » مَيل است .
و مراد از « محجّه » طريق است ، يعنى : آنكه رجاء عمل اوست و خوف بر او اثرى دارد ، بذل مى كند و مى بخشد رأس مالش را كه مقصود و محبوب اوست و آن را نصب العين مى نمايد ، و از هر جهت و هر طريق مائل مى شود به سوى خدا و خاضع مى گردد براى او با كمال افتقا[ر] وذلّت واستكانت .
و معنى « رغام » خاك است و « ارتغام » چسبيدن به خاك است .
و كلمه « غير » از براى استثناء است ، يعنى : خود را بر خاك بيندازد و اهتمام كند در اينكه هموم و قصود خودش را يكى قرار دهد و آن را به مقصود اصلى و مطلوب حقيقى

كريمه است : « الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِى » ¹ و بلوغ اشاره است به آيه كريمه « يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ » ² .
پس تتميم نعمت و ابلاغ ولايت همان تمام بالغ است ، پس هر كسى تبرّى از اعداء اللّه نكرد و ولايت را كامل ننمود وضوء و عبادات ظاهريّه اش قبول نيست .
و « غير نازغ » و « زائغ » هر دو كلمه به زاء و غين معجمه است ، يعنى : وضوء گيرنده و اهل تولّى و تبرّى بايد ناصب عداوت اهل بيت وحى و حكمت و مائل به غير از غاصبين حقوق و مقامات ايشان نباشد .
پس ناصبين و معاندين ائمه طاهرين از طريق خارجند و به نزغات شيطانيّه در زيغ ظلمت و ضيق حيرت و غوايت فرو رفته اند .
« عَرِف فاخبتَ وَثَبتَ » يعنى : در صورتى كه شناخت حق را و آن كسى كه او را به حق دعوت كرد و اطاعت كرد و بر آن مستقر و مستقل شد كالجبل الرّاسى لازمه آن اخبات و خشوع و ذلّت است ، و ثبوت نيز طريقه مُحجّه حقّه است .
پس اين مقامات كه ذكر شد مقدّماتى است از براى نماز حقيقى و اين است نماز اهل حقيقت و معرفت .
پس از سلوك به اين مراتب آن وقت بايد بين الحدّين از خوف و رجاء واقف باشد يعنى : بصير را رافد و سائقى لازم است كه آن دو يأس و طمع است كقوله [عليه السلام] : « وهو واقف بين اليأس والطمع والصّبر والحزن ³ كأن الوعد له صنع والوعيد به وَقعَ بذَلَ عرضه وتمثّل به غرضه ، وبذل فى اللّه المهجة ، وتنكّب اليه المحجّة غير مرتغمٍ بارتغامِ ⁴ يَقطع علائق