و اين علم را اصطلاحات خاصه و فروع كثيره است ، عمده آن كه در افواه والسنه شايع است حديث و خبر و اثر است ، و هر چه گفته مى شود از معانى آنهاست ، و قدرى در شرح « السلام عليك ايها المحدث العليم » زحمت افزا شدم ، عجالةً براى اطلاع و تذكره مزاحم مى شوم .

در فرق بين « حديث » و « خبر » و « اثر » است

اما « خبر » آن است : روايت از حضرت رسول صلى الله عليه و آله و امام عليه السلام و صحابى و تابعى شود .
و « حديث » آن است : مروى از امام و معصوم باشد .
و « اثر » اعم از حديث و خبر است ، يعنى حديث و خبر را اثر مى گويند .
بعبارة اخرى : خبر اعم است و حديث اخصّ و اثر اعمّ از هر دو است .
و ايضاً علماء فرموده اند : اگر خبر مطابق واقع شد از محكيّات و ملفوظات آن صدق است و اگر مطابق با واقع نشود آن كذب است ^۱ .

در خبر متواتر لفظاً أو معنىً أو معاً

و باز فرموده اند : خبر بر سه قسم است : متواتر لفظى و متواتر معنوى و متواتر لفظى و معنوى ^۲ .
اما متواتر لفظى : آن خبر دادن جماعتى است به كلام واحد بدون تغيير كه مفيد علم شود ، يعنى هر كس قطع نمايد كه آنچه اين جماعت بدون زياده و نقصان فرموده اند صادر از امام عليه السلام شده است ، مانند خبر غدير .
و بعضى از علماء فرموده اند : خبر بنفسه مفيد علم نيست اگر چه خبر دهنده عادل

درايةٌ وافيه

مطلب اول : در علم درايه است

مخفى نباشد يكى از علوم شريفه كه فهم آن براى هر محدّثى لازم است علم درايت و روايت است ، و جوهرى در « صحاح اللغة » ^۱ گفته است : دِراية و دَريّة دَرْى به معنى دانستن است ، چنانكه گويند : دَرَيْتُهُ اى عَلِمْتُه ، و چون علم به اصول حديث از آن معلوم مى شود لهذا درايت اصطلاح خاص شد ، و شهيد ثانى طاب ثراه در رساله « هداية فى علم الدراية » ^۲ در تعريف و موضوع و غايت آن فرموده است : اما تعريفه هو علم يبحث فيه عن متن الحديث و طرقه من صحيحها و سقيمها وعليلها ^۳ وما يحتاج اليه ليعرف المقبول منه والمردود ^۴ .
ملخّص معنى آن كه : از شناختن اين علم صحت و سقم طريقه هاى احاديث شناخته مى شود ، و هر راوى حديثى كه مقبول و مردود است حالش معلوم مى گردد .
اما موضوعه : الراوى والمروى من حيث ذلك ، و موضوع آن علم روايت كننده و روايت است .
اما غايته : معرفة ما يقبل من ذلك ليعمل به و ما يردّ فيه يجتنب عنه ، يعنى : فائده اين علم آن است كه از دانستن آن ، آنچه بايد بكند و بجا بياورد مى فهمد و آنچه را كه بايد نكند اجتناب و احتراز مى نمايد .