محلّ كلام است .

[ در معنى « سند » و « استناد » ]

و بدان معنى « سند » راه حديث است ، و معنى « اسناد » نسبت دادن آن است به گوينده اى چه از نبى صلى الله عليه و آله و چه از امام عليه السلام .
و علماء رجال ^۱ مى گويند : فلان سَنَدٌ أى معتمد ، واِسْناد كه مصدر باب افعال است از فعل « أَسْنَدَ » بمعنى اعتماد است ، و « اَسناد » جمع سَنَد است ، و هر دو قسم بر حسب مورد از جمع و مصدر استعمال مى شود .
چون علماء اعلام در صحت و سقم احاديث از اين جهت استناد و اعتماد نموده اند لهذا بدين گونه اصطلاح مخصوص ايشان شد .
و غير از طرق اربعه مرحوم ميرزا در « قوانين الاصول » ^۲ براى تميز بين اخبار صحاح و ضعاف عباراتى بيان فرمود ، بعضى از آنها بر حسب معانى يك اند اگر چه بر حسب الفاظ مختلف مى باشند .

[ در انواع خبر كه سى نوع است ]

خبر متظافر ، و خبر مرسل ، و خبر مقطوع ، و خبر معلق ، و خبر مفصل ، و خبر مرفوع ، و خبر موقوف ، [و خبر] مُعَنْعَن ، و خبر موصول ، و خبر مضمر ، و خبر مسلسل ، و خبر مسند ، و خبر واحد ، و خبر محفوف ، و خبر متصل ، و خبر قوى ، و خبر مفرد ، و خبر مدرج ، و خبر مشهور ، و خبر غريب ، و خبر مصحف ، و خبر شاذ ، و خبر مزيد ، و خبر مختلف ، و خبر ناسخ و منسوخ .
و تمام اين عبائر از قرار نقل مرحوم شهيد ثانى به سى قسم منقسم است ، اكنون

سماعة . . إلى آخر ما قال ^۱ .
يعنى : صحيح آن است كه همه سلسله سند او اماميه باشد و موثق باشند و آن روايت به توسّط آنها متصل به معصوم باشد چه از روى صراحت و چه از روى مفهوم ، و امارات ديگر مانند مضمرات سماعة بن مهران .
و خواهى دانست كه يكى از وجوه روايت مضمر است ؛ از آنكه ارجاع ضمير را راوى بمعصوم عليه السلام مى كند ، و در كتاب « قوانين » ^۲ عدالت و ضبط را هم ضم فرموده اند .
اما روايت حسن : وهو ما كان جميع سنده اماميّين ممدوحين بما يعتد به مع عدم توثيق الكل .
يعنى : حسن آن است كه همه سند آن اماميه باشند و ممدوح به نحوى كه موجب اعتماد شود اگر چه به حدّ وثوق نرسد .
اما روايت موثق : وهو ما كان جميع سنده موثقين مع عدم الكل امامياً ، وقد يسمى هذا القسم قوياً .
يعنى : موثق آن است كه همه سند آن از راويان موثق باشند اگر چه همه آنها اماميه نباشند ، و اين قسم را قوى هم مى خوانند .
و بعضى از علماء ماهيّت موثق را ارجح از ماهيت حسن دانسته اند ، و مى توان حسن و موثق را به راوى معين اطلاق نمود .
اما روايت ضعيف : وهو ما لا يتّصف رجال سنده باحد الأوصاف المتقدّمة .
يعنى : ضعيف آن است بعضى از سند رجال آن متّصف به أوصاف مذكوره در اقسام ثلاثه نباشد .
و توان گفت : اگر تمـام رجال روات امامى و ممدوح و موثق نباشند استناد ^۳ بدان