در بيان ناسخ و منسوخ اخبار است

بناءً على هذا ، علماء ما فرموده اند : چنانكه در قرآن كه كلام خداست ناسخ و منسوخ معين است در احاديث هم ناسخ و منسوخ جائز است ، و جهت نسخ هم واضح است كه براى تغيير مصالح و احوال ابناء زمان است ، مانند نسخ شرائع به يكديگر و نسخ تمام آنها به شريعت حقّه محمّديه .
اما نسخ كتاب مانند كريمه « فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ »^۱ يعنى : بعد از هفده سال كه حضرت ختمى مرتبت صلى الله عليه و آله به سوى مسجد بيت المقدس نماز مى گزارد در بين نماز ظهر بعد از اداء دو ركعت در مدينه طيبه مأمور به انحراف و انصراف از آن جهت گرديد به جهت خانه كعبه ، و همين طريق است ناسخ و منسوخ ديگر آيات كريمه .
اما نسخ در احاديث و سنت ، مرحوم شهيد ثانى استشهاد جست به قول نبوى صلى الله عليه و آله : « نهيتكم عن زيارة القبور فزوروها »^۲ ، يعنى : « شما را از زيارت كردن مردگان نهى كردم اما اكنون امر مى كنم » ^۳ .
و باز علماء عظام ما فرموده اند : الحق امكان النسخ عقلاً لجواز صيرورة الحسن بالذات قبيحاً بالعرض وبالعكس أو نحوه وجواز تعسّر ^۴ المصالح بتغيّر الاحوال والأزمان وكذا الحق وقوعه كما فى نسخ الشرايع بشريعة نبيّنا ونسخ وجوب الاستقبال إلى بيت المقدس وآية النجوى ^۵ ونحو ذلك .

اشاره اى اجمالاً در معانى بعضى از اخبار مسطوره و عبائر مصطلحه مى شود :
بدان خبر مسند : آن است هيچ يك از روات آن سقط نشده باشد .
و خبر مرسل و خبر معلق هر دو يك معنى دارد ، و برابر مسند است بدين گونه : هو الذى اسقط راويه من اوله ، يعنى : خبريست كه راوى آن ساقط شده باشد .
و خبر مضمر : آن است كه اسنادش بضمير باشد .
و خبر واحد : آن است يكنفر بيشتر آن را روايت نكند .
و خبر معنعن : آن است كه تكرير به حرف « عن » شود .
و خبر موصول : آن است از جهت فوق سند وى متصل به معصوم عليه السلام شود .
و خبر محفوف : آن است كه قرائن بر صدق مفاد وى دلالت نمايد .
و خبر عالى : آن است وسائط روات وى كم باشد .
و خبر معضل : آن است علاوه از يك نفر روات از وسط ساقط شود .
و خبر مسلسل : آن است كه روات وى در شى ء خاص مانند اسم و لقب شريك باشند .
و خبر متصل همان خبر موصول است ، و آن خبرى است كه سند وى متصل به معصوم عليه السلام باشد ، و هر يك از روات از ديگرى كه پيش از اوست شنيده باشند .
اما خبر ناسخ و منسوخ : بيان آن محتاج است به دانستن معنى نسخ ، وهو ازالة الحكم الشرعى الثابت بالدليل الشرعى على وجه الاستمرار الظاهرى بدليل شرعى آخر متراخ عن الاول ^۱ .
يعنى : به دليل شرعى حكم ثابت شرعى سابق را كه دليل شرعى داشته است از آن برداشته شود و ناسخ بردارنده حكم شرعى است .
و منسوخ : آن است حكم شرعى او برداشته شود .