در وفور علم و عمل و نشر احكام سيّد انام در آن دولت ابد آيت

و اكنون از بركات ميامن سلاطين صفويّه چگونه اصفهان منبع تقوا و ايمان است ، و به چه قسم دين محمّدى و مذهب جعفرى رواج دارد ، پس بعينه همان بيان را بر سكنؤ طهران و حدود رى مى خوانيم ، و حق همين است كه فرموده اند ، و جز اين نيست .
بحمد اللّه تعالى در زمان حضرت اقدس اعلى حضرت همايون پادشاه اسلام پناه اركان و قواعد دين متين خاتم النبيّين در كمال وزانت و استحكام است ، و علماء و فقهاء و حكماء [و] فضلاء و ادباء و اهل تفسير و حديث و محصّلين هر قسم از علوم دينيه و معارف اخرويّه و طالبين حِرَف و صنايع غريبه عجيبه و لغات و اصطلاحات دول خارجه به حسن ترتيب دولت ابد مدت از قرون و اعصار ماضيه بيشتر و زيادتر است ، بلكه توان گفت : اين زمان و اين بلد سيّد ازمان و بلدان است ، هيچ وقت كسى ياد ندارد در طهران و اطراف آن ، آن قدر از اهل فضل و علم و هنر با تعمّق و تبحّر و دقّت نظر جمع بوده باشند ، همانا كثرت و جمعيّت نوع از علماء دليل بر حسن نيّت و نيكى فطرت پادشاه جمجاه است ، و « الناس على دين ملوكهم »^۱ قولى است صحيح ، و حقّ كافه رعايا و برايا هم به ملاحظه عطوفت خسروانه و رأفت ملوكانه كه به ايشان به هر قسم بذل و احسان مى شود همراهى دارند ، و آحاد و افراد اهل عمائم و طلاّب و سادات يك احترام ديگرى دارند ، با آنكه هر آنچه بسيار شود بى مقدار گردد .
پس از آثار خيريّه و مجالس وعظيّه و محافل تعزيه و كتب علميّه جعفريّه و تفاسير قرآنيّه و اخبار و احاديث نبويّه كه در اين زمان رواج و رونق دارد بحمد اللّه تعالى اين دولت ابد مدت از دعاهاى صميمى رؤساء دين و ملّت به نحوى مؤيّد و مشيّد است ، و به قسمى

و كليدهاى آن روضه را گرفت و شب در جوار حضرت رضا عليه السلام در بالاى سر ايستاده نماز كرد ، و ابتداء در قرائت قرآن نمود . پس گفته است : آواز قرائت قرآن شنيدم و هر چه گرديدم احدى را نديدم .
باز مشغول شدم ، معلوم شد از وسط قبر مطهّر است ، پس سوره مريم را خواندم ، چون رسيدم به اين آيه : « يَوْمَ نحْشُرُ الْمُتَّقِينَ إِلَى الرَّحْمنِ وَفْداً * وَنَسُوقُ الْـمُجْرِمِينَ إِلَى جَهَنَّمَ وِرْداً »^۱ از قبر مطهر شنيدم كه فرمود : « يوم يحشر المتقون الى الرحمن وفداً ويساق المجرمون إلى جهنم ورداً . . » تا آخر سوره مباركه .
چون صبح شد به نوقان آمدم اين قرائت را سؤال كردم گفتند : نمى دانيم بعد به نيشابور آمدم ، سؤال كردم ندانستند . چون به رى آمدم علماء گفتند : اين قرائت اهل بيت رسالت صلى الله عليه و آله وسلم است .
پس احوال اهل قم در سابق و احوال اهل رى از اين حكايت معلوم است .
و صدوق طاب ثراه در كتاب « خصال » از حضرت صادق عليه السلام روايت مى كند كه فرمودند : « اهل رى اعداء خدا و اعداء رسول صلى الله عليه و آله وسلم و اعداء ما هستند » .
و آن جناب رى و موصل و سيستان و بغداد را از بلدان مذمومه شمرده است .
و مرحوم مجلسى عليه الرحمه در كتاب « بحار الانوار » بعد از ذكر حديثى كه دلالت بر مذمت اهل اصفهان مى كند مى فرمايد : هر بلدى به مقتضاى فصل و سكنه آن مختلف مى شود .
پس اخبارى كه در ذمّ اصفهان رسيده است و مدح قم و آيه براى اختلاف مساكين و متوطّنين آنهاست .