و صاحب « مجمع البحرين » ^۱ فرمود : و « الاعجمى » من لا يفصح وان كان عربيّاً وكلّ من لا يقدر على الكلام فهو اعجم والمستعجم ، والحيوانات العُجم بالضّم ؛ لأنهم لايقدرون على الكلام .
و حروف معجمه كه بيست و هشت حرف است « معجمه » ناميدند از براى آنكه به نقطه و الف ، لكنت و اشكال وى رفع مى شود .
و «اعجمى » هم به معنى عجم است فرق نمى كند و آن غير فصيح است .
و بعضى از ايشان گفته اند : عرب مشتق از اِعراب است و آن به معنى بيان است و وضوح ، و چون بيان از آثار لسان است و كمال لسان در بيان فصاحت و بلاغت است از اين جهت عرب ناميدند ، و چون عجم و اعجم خارج از فصاحت بيان و بلاغت اين لسانند موسوم به اين اسم شدند .
و جوهرى در « صحاح » ^۲ گفته است : العرب جيل من الناس ، و همين بيان را در « قاموس » ^۳ نقل مى نمايد ، اما بين عرب و اعراب فرق است ، اعراب سكّان باديه را گويند و عرب اهل شهرها را ، و نسبت به عرب كه مى دهند عربى مى گويند و به اعراب اعرابى .
و صاحب كتاب « سبائك الذهب » مى گويد : در اين اعوام فرس و ترك و روم و فرنگ را نيز عجم مى نامند ، يعنى : عجم بودن اختصاص به فرس ندارد چنانكه عرب هم اطلاق به اهل شهر و باديه مى شود .

در فضايل اعراب و انشعاب ايشان و تسميه عرب و عجم به نحو ايجاز

و در كتاب « سبائك الذهب » ايضاً مسطور است : در « انساب عرب » محمد امين بغدادى گفته است : عرب راجع به دو اصلند : عدنان و قحطان ، در زمان جاهليت چون ملك از آن

محكم و منظّم است كه محسُود تمام ملل و دول گرديده ، و هيچ وقت اركان دولت و اعيان ملّت و رعاياى ايران خودشان را بدين رفاهيّت و وفور نعمت و امنيّت نديده بودند ، البته هر كس از سابقين خبرى دارد مى داند .

در آيه كريمه اى كه دلالت بر حسن حال عجم و مذمّت عرب مى نمايد

پس آيات كريمه و احاديثى كه دلالت بر فضيلت عجم و حسن ايمان ايشان مى كند خوب است در اين اوراق بنويسم :
قال اللّه تعالى : « وَلَوْ نَزَّلْنَاهُ عَلَى بَعْضِ الْأَعْجَمِينَ * فَقَرَأَهُ عَلَيْهِم مَا كَانُوا بِهِ مُؤْمِنِينَ * كَذلِكَ سَلَكْنَاهُ فِى قُلُوبِ الْمُـجْرِمِينَ »^۱ ، يعنى : اگر مى فرستاديم قرآن را بر بعضى عجم ها اعراب ايمان نمى آوردند همچنين عربى فرستاديم تا درآوريم در دلهاى گناه كاران « فَلاَ يُؤْمِنُوا حَتَّى يَرَوُا الْعَذَابَ الْأَلِيمَ »^۲ . پس آن مجرمين ايمان نمى آورند تا آنكه عذاب دردناك را ببينند .
و احاديث هم بر طبق آيه كريمه بسيار است كه ذكر مى شود .

در معنى « عرب » و « عجم » و « اعجمى »

اكنون بدان « عرب » بر حسب معنى لغوى ضدّ عجم است ، و آن فصيح كامل بالغ در فصاحت است ، و « عجم » كسى است كه فصيح نباشد ، و « عجمه » به معنى لُكنت لسان است ، و « عجمى » منسوب به عجم است ، و « اعجمى » كسى است كه خود را منسوب به عرب نموده است ليكن از اصل عجم است .