پس استعداد قابل زائر و شدّت و ضعف ايمان بسيار دخيل است ، چنانكه اوقات شريفه هم مدخليّت كليه دارد ، و چنانكه حديث « من زار الحسين كمن زار اللّه فى عرشه »^۱ را با ملاحظه آداب و شرايط از زائرين خواسته اند و ملاحظه كرده اند چنانكه يك نفر را وعده شفاعت در عوض زيارت داده اند ، و ديگرى را طول عمر ، و ديگرى را توسعه در رزق ، و ديگرى را حفظ از حرق و غرق ، و ديگرى را توسعه قبر ، و ديگرى را مصافحه با رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلمو حضرت شاه ولايت عليه السلام ، و ديگرى را مغفرت ذنوب ماضيه و آتيه ، و امثال آنها .
حال آنكه ثواب يك حج در زيارت اوست البته زائر است ، و آنكه بر حسب كمال دين و ايمانش ثواب هزار حج در ديوان عمل اوست نيز زائر است .
پس هر كس به زيارت جناب سيّد الشهداء عليه السلام رود خدا را زيارت كرده است و صدق زيارت كردن به وى مى كند ، و هر كس در هر درجه از ايمان است و جناب سيّد الشهداء را زيارت كرد نيز او را زائر مى نامند ، و هر كس به زيارت حضرت عبدالعظيم مشرف شد عمّ آن بزرگوار را زيارت نموده ، و حديث « كمن زار الحسين عليه السلام » در حقّ وى صادق است ، اما نه آن زيارتى كه ثواب زيارت كامله پروردگار با يك صد هزار حج مقبول و سعى مبرور باشد ، پس چنانكه از براى ايمان مانند نردبان مراتب و مراقى است از براى مثوبات زيارت نيز مراتبى است ، اما از عنوان زيارت خارج نيست .
چنانكه ائمه دين بر حسب آيات كريمه مؤمنين بوده اند و تابعين از كمّلين هم مؤمنين بوده اند و آحاد و افراد از امّت مرحومه هم از [ اهل ] ايمانند ، حال مرتبه ايمان سلمان مثل مرتبه ديگران است ؟ حاشا و كلاّ !
پس خلاصه اى از اين مقالات آن است : ضررى ندارد هر كس حضرت عبدالعظيم را يا امثال او را زيارت نمايد جناب سيّد الشهداء عليه السلام را زيارت كرده باشد ، چنانكه فرمودند : « هر كس قدرت بر زيارت ما ندارد صالحين از شيعيان ما را زيارت كند » ^۲ .

نه جهات و حيثيّات ديگر .
و در حديث صحيح است : « كسى كه سه مرتبه صلّى اللّه عليك يا أباعبداللّه ! در ايّام عاشورا گويد مثل كسى است كه در ركاب آن بزرگوار شهيد شده است و ثواب شهادت شهدا را به وى مى دهند » .
و اين حديث با اتقان و صحّت سندش چه بسيار غريب است !
و جواب گفته اند : هر كس عمل قومى را دوست بدارد هر آينه در ثواب با ايشان شريك است ، چنانكه جابر بن عبداللّه انصارى در روز اربعين خطاب به بقاع مطهّره شهدا كرده و عرض نمود كه : ما در ثواب شهادت با شما شركت داريم .
اكنون در اين حديث مشبه به زيارت جناب امام حسين عليه السلام است ، و مشبه زيارت حضرت عبدالعظيم است ، و اقوى زيارت آن بزرگوار است كه مشبه به است .

در اختلاف استعداد زائرين قبور ائمه طاهرين عليهم السلام است

از آنكه هيچ يك از ائمه دين ثواب زيارتشان به مقدار ثواب زيارت آن بزرگوار نيست پس زيارت آن شهيد سعيد اقوى از تمام زيارت قبور اولياء اللّه است ، و از هر زيارتى برتر و بهتر و بالاتر است ، و ثواب آن بيشتر .
و مثوباتى كه به زيارت جناب سيّد مظلومان است بر حسب استعداد و قابليت زائر مختلف مى شود ، و آن متفرّع است بر كمال و تمام ايمان و عرفان و يقين ، چنانكه به يك نفر فرمودند : زيارت سيّد الشهداء ثواب ده حج دارد ، و به ديگرى فرمودند : ثواب صد حج دارد ، و به ديگرى فرمودند : ثواب هزار حج دارد ، و به ديگرى فرمودند : هر گامى ثواب يك حجّ مقبول و يك عمره مبرور دارد ^۱ .