أشرع فى تفسير القرآن المجيد والتنزيل الحميد فشرعت فكان أوّل ما أخذت فى تفسيره من السور القرآنية هذه السورة… ثم بعد أن وقع اتمام تفسيرها مع تفسير عدّة أخرى من السور والآيات كآية الكرسى وآية النور, اتّفقت عقيب سنتين أو أكثر مصادفتى لهذا الحديث (انّ اللّه عزّوجلّ علم أن يكون فى آخر الزمان أقوام متعمّقون فأنزل اللّه تعالى (قل هو اللّه أحد) والآيات من سورة الحديد الى قوله (عليم بذات الصدور) فمن رام وراء ذلك فقد هلك) والنظر فيه بعين الاعتبار… ۱
و همچنين در (شرح أصول الكافى) از كتابهاى (مفاتيح الغيب) و (أسرار الآيات) كه از آخرين تأليفات اوست, (شواهد الرّبوبية), (حاشية الشفاء), رساله (حشر الأشياء) و (المبدأ والمعاد), ياد شده است. ۲
مطلب ديگر اينكه تاريخ 1044 هم در پايان «كتاب العقل والعلم» و هم در پايان «كتاب التوحيد» قيد شده است. از اين رو, حدس زده مى شود كه تأليف اين كتاب عظيم در همين سال ـ و شايد مقدارى از سال قبل و سال بعد از آن ـ انجام شده و اين خود, نشانى ديگر از عظمت مقام علمى و تسلّط صدرالمتألهين بر مبانى خويش است.
چرا ملاّصدرا در سالهاى واپسين عمر خويش, (شرح أصول الكافى) را نوشت؟
ملاّصدرا همان طور كه مدّتها در قرآن و معانى آيات آن, تدبّر و تأمّل مى كرد تا بالاخره توفيق يافت كه نگارش تفسير خود را با تفسير سوره حديد آغاز كند و سپس تفسير تعداد ديگرى از سور و آيات را بنويسد, در مورد احاديث اهل بيت(ع) نيز روزگارانى طولانى به تأمّل و تعمّق پرداخت و به گوهرهايى ناب دست يافت و در فكر بود كه كتابى در
1.همان, ج۳, ص۱۱۶.
2.ر.ك: همان (چاپ سنگى), ص۸۶ و ۲۴۸ و ۲۴۹ و ۴۰۹ و ۴۱۳ و ۴۲۱ و همان (چاپ جديد), ج۱, ص۴۷۳ و ج۳, ص۳۷ و ۷۹ و ۱۱۶ و ۱۲۱ و ۳۱۱ و۳۴۵.
