فصل اوّل. استناد به روايات براى تفسير قرآن
در اين فصل به بررسى رواياتى مى پردازيم كه صدرالمتألهين در تفسير قرآن خويش از آنها استفاده كرده است:
الف) بررسى لغوى: ملاصدرا در بعضى موارد با استشهاد به روايات, معناى لغوى بعضى واژه ها را بيان كرده است. به عنوان نمونه, براى آوردن لفظ «صلاة» به معناى اين روايت تمسّك جسته كه:
إذا دعى أحدكم إلى طعام فليجب, فان كان صائماً فليصلّ. ۱
هرگاه يكى از شما به طعامى دعوت شد, بايد اجابت كند. پس اگر روزه بود, بايد براى دعوت كننده دعا كند.
او در اين حديث, «فليصلّ» را اين گونه معنا كرده است: به بركت و خير براى او دعا كند. ۲
ب) بيان شأن نزول: نزول بعضى آيات, براساس واقعه اى است كه اتّفاق افتاده و خداوند, متناسب با آن واقعه خاص, آياتى را بر پيامبر(ص) نازل كرده است كه به آنها شأن نزول مى گويند. يكى از موارد, استشهاد ملاصدرا به روايات و بيان شأن نزول آياتى است كه از آن سخن به ميان آمده است. مثلاً در ذيل آيه «وضرب لنا مثلاً و نسى خلقه قال من يحيى العظام و هى رميم» ۳ روايت شده است كه گروهى از كفّار قريش درباره جهان پس از مرگ, سخن مى گفتند. يكى از آنها گفت: «آيا نمى بينيد كه محمّد مى گويد مردگان دوباره برانگيخته مى شوند؟ قسم به لات و عزّى كه به سوى او مى روم و با او مخاصمه مى كنم». سپس با استخوان پوسيده اى به سراغ پيامبر(ص) رفت و گفت: «اى محمد! آيا معتقدى كه
1.سنن الترمذى, ج۳, ص۱۵۰ (باب ما جاء فى اجابة الصائم الدعوة).
2.تفسير القرآن الكريم, ج۱, ص۲۷۱.
3.سوره يس (۳۶), آيه۷۸: و براى ما مثلى آورد و آفرينش خود را فراموش كرد و گفت: چه كسى اين استخوانها را كه چنين پوسيده است, زنده مى كند؟!
