مى شود يك گرايش ديگر و يك دانش ديگر. پژوهشگر بالاخره بايد جمع بندى بكند كه اين حديث با اين مضمون و با اين واژگان و ادبيات, چقدر احتمال دارد كه از معصومْ صادر شده باشد: نود درصد؟ هفتاد درصد؟ پنجاه درصد؟ سى درصد؟… يا اينكه اصلاً اين حديث, حديث مجعول است كه به دروغ, نسبت به معصوم داده اند. اين, دومين تخصّص مورد نياز براى شناخت احاديث اسلامى است.
راه ديگر وثوق به صدور حديث ـ كه بسيار مهم است ـ بررسى قرائن صدور و قرائن عدم صدور است. ما مى توانيم يك حديث را ولو اينكه از نظر سند, رجال آن ناشناخته باشند و اصطلاحاتى كه در رشته حديث شناسى شناخته شده اند, گوياى عدم صدور آن باشند, از راه قرائن بفهميم كه از معصومْ صادر شده است; يا به عكس, در مواردى كه حديث از نظر سندْ ايرادى ندارد, از راه قرائنْ كشف كنيم كه صادر نشده است.
حديثى داريم كه در اصطلاح حديث شناسى به آن «مُرسَل» گفته مى شود; اصلاً سند ندارد و راوى يى كه همزمان با معصوم نبوده, آن را مستند به معصوم كرده و هيچ واسطه اى را هم ذكر نكرده است. ما مى خواهيم بفهميم آن سندى كه ذكر نشده, درست بوده يا درست نبوده است. ما از مطابقت يا عدم مطابقت مضمون اين حديث با قرآن, موافقت يا عدم موافقت آن با عقل, موافقت يا عدم موافقت آن با ساير گفته هاى معصومان, مجموعه اينها را اگر كنار هم بگذاريم و در صورتى كه حديث شناس بشويم, مى توانيم اثبات كنيم كه اين از معصوم صادر شده يا صادر نشده يا به احتمال چند درصد صادر شده است. اين (اثبات صدور از طريق قرائن),يك راه جديدى است كه بايد به صورت كاملاً علمى در بيايد و در دانشگاه تدريس شود; ان شاء اللّه!
همين جا اضافه كنم كه مركز تحقيقات دارالحديث, توجه و اهتمام ويژه اى به اين موضوع دارد.