حديث در اندلس - صفحه 144

آورد: نوشته هاى شافعى (الرسالة و كتاب الفقه الأكبر و احتمالاً كتاب اختلاف مالك و الشافعى), ۱ مصنّف ابن ابى شيبه, ۲ سيرة عمر بن عبدالعزيز, نوشته محمد بن ابراهيم دورقى (م246ق/860م) و تاريخ و طبقات خليفة بن خياط. همچنين بقى, موطأ مالك را روايت كرده است, گرچه او روايت شرقى الموطأ توسط ابو مصعب (م242ق/856م) و يحيى بن عبداللّه بن بُكير (م231ق/845م) را برگزيد, نه روايت الموطأ توسط يحيى بن يحيى ليثى را. عبداللّه و يحيى, پسران ليثى ـ كه از فقهاى برجسته مالكى بودند ـ از موضع بقى ابراز ناخرسندى كردند و با او دشمن شدند.
بقى, فراتر از يك راوى حديث بود و از ميان آثارى كه نگاشت, ابن حزم در رساله اش, بخصوص تفسير القرآن و مسند او را ستوده است. ۳ اين كتاب دوم در حقيقت, به شكل مُسنَد/مصنَّف بود. كتاب, حاوى رواياتى بر اساس روايات اصحاب بود و به اين شكل, يعنى برپايه رجال (على الرجال) و بر طبق فصول فقهى (على أبواب) سامان يافته بود. ابن حزم مى گويد كه بقى, نخستين كسى بود كه اين نظم را به كار برد كه به نظر مى رسد براى اهداف كاربردى, چندان سودمند نبوده است. احتمالاً اين, يكى از دلائلى باشد كه بر عدم موفّقيت اين روش در ميان اندلسيان اقامه شده است. ۴
ظاهراً تنها فهرستى از مسند باقى مانده است كه حاوى نام هاى صحابيانى است كه بقى

1.ر.ك: Brunschvig, polemtques.... , pp۷۵-۸۲.

2.منقولات بقى توسط ابن حزم, به نظر مى رسد كه همگى از اين مصنَّف باشد. در مورد اين منقولات بنگريد به: مقاله العُمَرى, ص۱۶۹ـ۱۷۸. روايت بقى, در مصنَّف ابن ابى شيبه باقى مانده است. به عنوان مثال, در نسخه خطّى لاله لى, شماره ۶۲۶ در كتاب خانه سليمانيه (ياد شده در پانوشت۹).

3.نفح, ج۳, ص۱۶۸ـ۱۶۹; ترجمه نفح, ص۷۵ـ۷۶.

4.طبق نوشته ابن خير در فهرسة (ج۱, ص۱۴۰) تنها شاگرد بقى كه اين كتاب را روايت كرده است, عبداللّه بن يونس (م۳۳۰ق/۹۴۱م) بوده است. فرد ديگرى, يعنى عبداللّه بن محمد بن حسين, مشهور به ابن اخى ربيع (م۳۱۸ق/۹۳۰م) آن را تلخيص نمود.

صفحه از 159