جامع نيز نگاشته اند كه عبارت اند از: على بن عباس ۱ و على بن ابى حمزه بطائنى كه كتاب الجامع فى أبواب الفقه به او نسبت داده شده است. ۲
على رغم غالب بودن كتب مبوّب و جامع, برخى فقهاى امامى ترجيح مى دادند كه كتب اصول را در شكل اصلى آنها روايت كنند. احتمالاً مهم ترينِ اينان در اواخر قرن سوم, ابوالقاسم حُمَيد بن زياد (م310ق) بوده است; فقيه كوفى نسبى كه به نينوا (نزديك كربلا) ۳ نقل مكان كرد و طوسى به او نسبت داده است كه بيشترِ اصول را روايت كرده است (روى الأصول أكثرها). ۴ حميد بن زياد كه در دوره حسّاس غيبت صغرا فعّال بوده است, به نظر مى رسد كه مستقيماً از مؤلّفان اصول, روايت نكرده باشد. اسامى مهم ترين كسانى كه او از آنها نقل حديث كرده است, در كتاب رجال الطوسى, در فصلى كه اختصاص به كسانى دارد كه مستقيماً از امامْ نقلِ حديث نكرده اند, ثبت شده است و آنها با اين قاعده معرّفى شده اند: «روى عنه حميد أصولاً كثيراً, كتب كثيراً من الأصول». اين افراد براساس ترتيب الفبايى عبارت اند از: احمد بن محمد بن مسلمة, ۵ احمد بن محمد بن زيد (م262ق), ۶ على بن بُزُرج, ۷ ابراهيم بن سليمان بن حيّان تميمى, ۸ محمد بن
1.معالم, ص۶۳ (له أصل و روايات و جامع). بخشى از كتاب جامعش در كتاب الايضاح قاضى نعمان نقل شده است: Madelung, art.cit,p,۳۴.
2.رجال النجاشى, ص۱۷۵. برخى مؤلفان اصول, كتاب هاى مبوّب نوشته اند. علاوه بر آنهايى كه پيش تر ذكر شده اند, مسعدة بن زياد و رفاعة بن موسى را مى توان نام برد.
3.رجال النجاشى, ص۹۵.
4.الفهرست, ص۱۱۸. برخلاف نوشته ابن شهرآشوب, او اصلى تأليف نكرده است(معالم العلماء ص۴۳).
5.رجال الطوسى, ص۴۴۰.
6.همان.
7.همان, ص۴۸۰.
8.همان, ص۴۴۰.
