1 ـ خداشناسى

1

۰.امام على عليه‌السلام:
ما يَسُرُّنى لَوْمِتُّ طِفْلاً وَاُدْخِلْتُ الْجَنَّةَ وَلَمْ أَكْبَرْ فَأَعْرِفَ رَبّى عَزَّوَجَلَّ؛^۱

۰.دوست ندارم كه در كودكى از دنيا مى‏رفتم و وارد بهشت مى‏شدم و بزرگ نمى‏شدم تا پروردگارم، عزّوجلّ، را بشناسم.

2

۰.رسول اكرم صلى‌الله‌عليه‌و‌آله:
أَفْضَلُ الأَْعْمالِ الْعِلْمُ بِاللّه‏ِ إِنَّ الْعِلْمَ يَنْفَعُكَ مَعَهُ قَليلُ الْعَمَلِ وَكَثيرُهُ وَإِنَّ الْجَهْلَ لايَنْفَعُكَ مَعَهُ قَليلُ الْعَمَلِ وَلا كَثيرُهُ؛^۲

۰.بهترين اعمال، خداشناسى است، زيرا با وجود علم و معرفت، عمل، كم يا زياد تو را سود مى‏بخشد اما با وجود نادانى (نسبت به خدا) عمل، نه اندكش تو را سود مى‏بخشد نه بسيارش.

3

۰.امام على عليه‌السلام:
وَلَوْ ضَرَبْتَ فى مَذاهِبِ فِكْرِكَ لِتَبْلُغَ غاياتِهِ ما دَلَّتْكَ الدَّلالَةُ إِلاّ عَلى أَنَّ فاطِرَ النَّمْلَةِ هُوَ فاطِرُ النَّخْلَةِ لِدَقيقِ تَفْصيلِ كُلِّ شَىْ‏ءٍ وَغامِضِ اخْتِلافِ كُلِّ حَىٍّ وَمَا الْجَليلُ وَاللَّطيفُ وَالثَّقيلُ وَالْخَفيفُ وَالْقَوىُّ وَالضَّعيفُ فى خَلْقِهِ إِلاّ سَواءً؛^۳

۰.اگر راههاى انديشه‏ات را در نوردى تا به پايانه‏هاى آن رسى، هيچ دليلى تو را جز به اين رهنمون نشود كه آفريننده مورچه همان آفريننده درخت خرما است و اين به سبب دقت و ظرافتى است كه جداسازى هر چيزى از چيز ديگر و پيچيدگى و تنوعى است كه در هر موجود زنده‏اى به كار رفته است موجودات بزرگ و كوچك، سنگين و سبك و نيرومند و ناتوان، همگى در آفرينش براى خداوند يكسانند.

4

۰.امام رضا عليه‌السلام:
إِنَّما قُلْتُ اللَّطيفُ، لِلْخَلْقِ اللَّطيفِ وَلِعِلْمِهِ بِالشَّىْ‏ءِ اللَّطيفِ أَلاتَرى إِلى أَثَرِ صُنْعِهِ فِى النَّباتِ اللَّطيفِ وَغَيْرِ اللَّطيفِ وَفِى الْخَلْقِ اللَّطيفِ مِنَ أَجْسامِ الْحَيْوانِ مِنَ الْجِرْجِسِ وَالْبَعوضِ وَما هُوَ أَصْغَرُ مِنْهُما مِمّا لايَكادُ تَسْتَبينُهُ الْعُيونُ بَلْ لايَكادُ يُسْتَبانُ لِصِغَرِهِ الذَّكَرُ مِنَ الاُْنْثى وَالْمَوْلودُ مِنَ الْقَديمِ فَلَمّا رَأَيْنا صِغَرَ ذلِكَ فى لُطْفِهِ... عَلِمْنا أَنَّ خالِقَ هذَا الْخَلْقِ لَطيفٌ؛^۴

۰.گفتم لطيف است، چون هم موجودات لطيف آفريده و هم به چيزهاى ظريف و ريز آگاهى دارد. آيا نشانه آفرينش او را در گياهان ظريف و غير ظريف و در پيكرهاى ظريف و ريز جاندارانى چون كك و پشه و كوچك‏تر از اينها را نمى‏بينى كه تقريبا به چشم ديده نمى‏شوند و از بس ريزند نر و ماده آنها و نوزاد و كهن زادشان ازيكديگرتشخيص‏داده‏نمى‏شوند.پس‏چون‏ريزى‏وظرافت‏اين‏چيزها را ديديم... پى برديم كه آفريننده اين موجودات نيز لطيف است.

5

۰.رسول اكرم صلى‌الله‌عليه‌و‌آله:
إِنَّ اللّه‏َ خَلَقَ يَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَالأَْرْضَ مِائَةَ رَحْمَةٍ كُلُّ رَحْمَةٍ طِباقُ ما بَيْنَ السَّماءِ وَالأَْرْضَ فَجَعَلَ مِنْها فِى الأَْرْضِ رَحْمَهً‏فَبِها تَعْطِفُ الْوالِدَةُ عَلى وُلْدِها وَالْوَحْشُ وَالطَّيْرُ بَعْضُها عَلى بَعْضٍ وَأَخَّرَ تِسْعا وَتِسْعينَ فَإِذا كانَ يَوْمُ الْقيامَةِ أَكْمَلَها بِهذِهِ الرَّحْمَةِ؛^۵

۰.خداوند روزى كه آسمانها و زمين را آفريد، صد رحمت بيافريد كه هر يك از آنها ميان زمين و آسمان را پر مى‏كند و يكى را در زمين قرار داد كه بوسيله آن مادر به فرزند محبت مى‏كند و حيوانات وحشى و پرندگان به يكديگر مأنوسند و نودونه رحمت را نگه داشته و همين كه روز قيامت شود اين يك رحمت را نيز بر آن مى‏افزايد.

6

۰.امام صادق عليه‌السلام:
وَقَدْ سَأَلَهُ ابْنُ أَبِى الْعَوْجاءِ: وَلِمَ احْتَجَبَ عَنْهُمْ وَأَرْسَلَ إِلَيْهِمُ الرُّسُلَ؟ وَيْلَكَ وَكَيْفَ احْتَجَبَ عَنْكَ مَنْ أَراكَ قُدْرَتَهُ فى نَفْسِكَ؟ نَشَأَكَ وَلَمْ تَكُنْ وَكَبَّرَكَ بَعْدَ صِغَرِكَ وَقَوّاكَ بَعَدَ صَعْفِكَ... وَما زالَ يَعُدُّ عَلَىَّ قُدْرَتَهُ الَّتى هِىَ فى نَفْسِىَ الَّتى لااَدْفَعُها حَتّى ظَنَنْتُ أَنَّهُ سَيَظْهَرُ فيما بَيْنى وَ بَيْنَهُ؛^۶

۰.در پاسخ ابن ابى العوجاء كه پرسيد: چرا خداوند خود را از مردم در پرده داشت و آن گاه پيامبران را سويشان فرستاد؟ فرمودند: واى بر تو كسى كه قدرتش را در وجود تو نشانت داده چگونه خود را از تو پوشيده داشته است؟ تو را كه نبودى پديد آورد، كوچك بودى بزرگت كرد، ناتوان بودى توانايت گردانيد... حضرت پيوسته مظاهر قدرت خدا را كه در وجود من است و نمى‏توانم منكرشان شوم برايم برشمرد تا جايى كه خيال كردم بزودى خداوند ميان من و او ظاهر خواهد شد.

7

۰.امام على عليه‌السلام:
وَلايَعْزُبُ عَنْهُ عَدَدُ قَطْرِ الْماءِ وَلانُجومُ السَّماءِ وَلاسَوا فِى الرّيحِ فِى الْهَواءِ وَلا دَبيبُ النَّمْلِ عَلَى الصَّفا وَلا مَقيلُ الذَّرِّ فِى اللَّيْلَةِ الظَّلْماءِ يَعْلَمُ مَساقِطَ الأَْوراقِ وَ خَفِىِّ طَرَفِ الأَْحْداقِ؛^۷

۰.شمار قطره‏هاى آبها و ستارگان آسمان و ذرات گردوغبار پراكنده در هوا وحركت مورچه‏برسنگ بزرگ و خوابگاه مورچگان در شب تاريك بر او پوشيده نيست و محل ريزش برگها و بر هم خوردن پلكها را مى‏داند.

8

۰.امام على عليه‌السلام:
... عالِمُ السِّرِّ مِنْ ضَمائِرِ الْمُضْمِرينَ وَنَجْوَى الْمُتَخافِتينَ وَخَواطِرِ رَجْمِ الظُّنونِ وَعَقْدِ عَزيماتِ الْيَقينِ... ؛^۸

۰.خدا داناست به هر رازى كه مردم در دل نهان داشته‏اند، و به نجواى آهسته رازگويان و به هر گمان كه در خاطرى نهفته است و به هر تصميمى كه از روىِ يقين گرفته شود.

9

۰.امام على عليه‌السلام:
أَعْلَمُ النّاسِ بِاللّه‏ِ أَكْثَرُهُمْ لَهُ مَسأَلَةً؛^۹

۰.خداشناس‏ترين مردم پر درخواست‏ترين آنها از خداست.

10

۰.امام على عليه‌السلام:
يَنْبَغى لِمَنْ عَرَفَ اللّه‏َ سُبْحانَهُ أَنْ لا يَخْلُوَ قَلْبُهُ مِنْ رَجائِهِ وَخَوْفِهِ؛^۱۰

۰.كسى كه خداى سبحان را مى‏شناسد، شايسته است دلش از بيم و اميد به او خالى نباشد.