روشی نو در شناخت راويان حديث(1) - صفحه 76

نمودار شماره 2, نمايش اختصارى روشى است كه در آن, بود يا نبود سيزده جمله را در بيست و سه حديث اوّل, مورد بررسى قرار مى دهد. هر حرف در ستون سوم از سمت راست, معرّف يك جمله و موضوع مربوط به آن است. موضوعات با علامت (/) از يكدگر جدا شده اند. حروف نوشته شده در ستون آخر, معرّف جملات حذف شده در هر نقل, و خطّ تيره, معرّف وجود جمله مربوط است. جملاتى كه با حروف نازك نوشته شده اند, از نظر كلامى اندكى متفاوت از كلام ديگر نقل ها هستند: به عنوان مثال, جمله اوّل در نقل 14 اين چنين است:
إنّه مرض عام الفتح مرضاً أشفى منه على الموت, فأتاه النبى ـ صلى اللّه عليه و سلّم ـ يعوده و هو بمكّة. [سعد گفت كه:] بيمار شد, به حدّى كه به مرگ, نزديك شده بود. پس پيامبر(ص) وقتى كه او در مكّه بود, به عيادتش آمد.
طبيعتاً ذكر نام مكّه همراه با ذكر بيمارى سعد, بيان كننده اين مطلب است كه جمله «الف», به درستى معرّف همه شرايط ديدار است كه در طرح موضوعى(صفحه73) بيان شده است. من اين مورد و اختلافات جزئى مشابه را با حروف نازك, مشخّص كرده ام.
حذف ساده يك جمله را با يك جاى خالى, در مكانى كه انتظار مى رود حرف معادل جمله وجود داشته باشد, نشان داده ام. بنابراين, با وجود يك جاى خالى در مكان «م» در نقل 2, در مى يابيم كه اين جمله در اين نقل وجود ندارد.
جملاتى را كه متن آنان دلالت بر حذف مى كند, با علامت سؤال نشان داده ام. در نقل پنجم, به طورى انتظار مى رود, علامت سؤال, جايگزين جملات «ج» تا «ز» شده است. اين حديث از كتاب شرح معانى الأثار طحاوى, برگرفته از فصلى است كه در خصوص مهاجرت صحبت مى كند, جملات مربوط به وصيّت سعد در قالب يك واحد, حذف شده اند. اين متن, بيان كننده اين مطلب است كه اين احتمال وجود دارد كه طحاوى, بر كلّ حديث, واقف بوده است; امّا فقط قسمتى را نقل نموده كه به آن مبحث مربوط مى شده است.
نقاط را به جاى حروفى قرار داده ام كه معرّف جملاتى هستند كه آن جملات, خود اشاره صريح بر اين مطلب دارند كه راوى, حديث را كوتاه نموده است. به عنوان مثال, نقل ششم كه برگرفته از تمهيد ابن عبدالبر است, در ميانه بحث عبدالبر, درباره نقل اين

صفحه از 86