جوامع حديثى گذشته

در ابتدا به طور خلاصه, فهرستى از اهمّ جوامع حديثى شيعه و سنّى خدمتتان ارائه مى كنم. جوامع حديثى موجود را به سه دسته تقسيم كرده اند: جوامع حديثى اوّليه, جوامع حديثى ثانويه, جوامع حديثى اخير.
جوامع حديثى اوّليه شيعه, كتبى هستند كه در قرن دوم و سوم نوشته شده اند, مثل المحاسن, نوادر الحكمة و الثلاثون. جوامع ثانويه شيعه به جوامعى گفته مى شود كه در قرن چهارم و پنجم نوشته شده اند كه در اين زمينه از الأصول الأربعمئة نام برده مى شود. الكافيو كتاب من لا يحضر و التهذيب و الاستبصار, به عنوان جوامع ثانويه حديث, معروف اند. موسوعه ها و جوامع حديثى اى كه از قرن ششم به بعد, نگارش يافته اند, به «جوامع اخير» موسوم اند كه اوّلين آنها الوافى است (كه در قرن يازدهم نوشته شده است), سپس وسائل الشيعة و بعد از آن, بحارالأنوار مرحوم مجلسى و بعد از آن, العوالم مرحوم بحرانى (م 1118ق), سپس وسائل الشيعة و بعد از آن, مستدرك الوسائل حاجى نورى. آخرين آنها هم جامع أحاديث الشيعة است كه تحت اشراف حضرت آيةالله بروجردى شكل گرفته است. در واقع مى توان گفت كه تدوين جوامع شيعى با المحاسن (كه مؤلف بزرگوارش در سال 240 ق, وفات كرده) آغاز شده و در زمان ما به جامع أحاديث الشيعة (كه در برگيرنده احاديث فقهى شيعه است) رسيده است.
از جوامع اوّليه حديث اهل سنّت, نخست, صحيح البخارى است كه «الجامع الصحيح» هم ناميده مى شود و مؤلّفش بخارى در سال 256 ق, وفات كرده است. بعداز آن, صحيح مسلم, سنن النسائى, سنن أبى داوود, سنن الترمذى و سنن ابن ماجة است. البته اوّلين كتابى كه اهل سنّت نوشته اند, الموطّأ است كه مؤلفش به سال 169 ق, وفات كرده; ولى كتابى كه به عنوان «جامع» مطرح است, همان صحيح البخارى است و بعد از آن, مسند ابن حنبل و سنن سعيد بن منصور و سنن الدارمى.
جوامع ثانويه اهل سنّت, از قرن هفتم شروع مى شوند كه نخستين آنها جامع الأصول فى أحاديث الرسول است كه مؤلّفش در سال 606 ق, وفات يافته است. ديگر از جوامع ثانويه اهل سنّت, مشكاة المصابيح, جامع المسانيد و المطالب العالية را مى توان نام برد و آخرين آنها هم كنزالعمّال است كه مؤلفش حسام الدين هندى به سال 975ق, درگذشته است.
جوامع اخير اهل سنّت, از قرن چهاردهم به بعد, تدوين شده اند كه التاج و المسند الجامع از اين دسته اند. التاج در سال 1371 ق, و المسند الجامع در 1413 ق, طبع شده اند. كتاب ديگر ـ كه غير فقهى است ـ , موسوعه نضرة النعيم است كه اخيراً به سال 1418ق, در عربستان, چاپ شده است.
نكته مهم, اين است كه با همه تلاش هايى كه مؤلّفان بزرگوار اين كتب داشته اند و در عصر خودشان, اكثر اين كتب, جامع ترين يا بهترين كتاب هاى حديث بوده اند, امّا با توجّه به نيازهايى كه در جامعه امروز به سخنان نورانى پيامبر (ص) و اهل بيت(ع) وجود دارد و در شرايط فعلى, هيچ يك از اين موسوعه ها پاسخگوى تشنگى نسل جديد نيست. چرا؟