نقدي بر «از نقد سند تا نقد متن»(2) - صفحه 12

جمله آغازين اين بيان، مطلب درستى است؛ اما آنچه در پرانتز آمده است، جاى تأمل دارد.
يعنى، سؤال اين است كه آيا حديث قدسى به لحاظ لفظ و تعبير عين گفته خداوند است يا اين كه صرفاً معنا و محتوا از خداوند است و الفاظ و تعابير از پيامبر است؟ هرچند در اين مسئله وفاق كاملى وجود ندارد، امّا نظر غالب و مشهور در ميان عالمان شيعه و سنّى آن است كه در حديث قدسى، الفاظ و تعابير از پيامبر است و معنا و محتوا از جانب خداوند كه القاى اين معنا به پيامبر از طريق خواب، الهام يا غير اين ها صورت مى گيرد. ۱
رأى حنفى در باب حديث قدسى آن است كه حديث قدسى «مانند قرآن لفظاً و معناً وحى است» ۲ و تفاوت آن با قرآن و شباهتش با حديث در آن است كه «تا حدّ زيادى در

1.علوم حديث، ش ۱۵، ص ۱۰۱.

2.مستدركات مقباس الهداية فى علم الدراية، محمدرضا مامقانى، قم: انتشارات مهر، چاپ اوّل، ۱۴۱۳ق، ص ۱۵. حديثى قدسى كه به آن حديث الهى، حديث ربّانى و حديث اسرار الهى نيز گفته مى شود، به حديثى گفته مى شود كه معصوم، گفته اى را به خداوند نسبت دهد. ابوالبقا در مورد تفاوت حديث قدسى با قرآن گفته است: «قرآن از طريق وحى آشكار، هم لفظ و هم معنايش از جانب خداوند است؛ اما حديث قدسى آن است كه لفظش از نزد رسول و معنايش از نزد خداوند، از طريق الهام يا خواب است (كليّات ابوالبقاء، ص ۲۸۸ به نقل از علوم الحديث و مصطلحه، صبحى صالح، قم: منشورات الرضّى، چاپ پنجم، ۱۳۶۳ش، ص ۱۲۴). در همين بحث گفته است: از آن جا كه در حديث قدسى، پيامبر از خداوند نقل مى كند، پاره اى از علما به اين قول متمايل شده اند كه در حديث قدسى علاوه بر معنا، لفظ نيز از خداوند است؛ اما بسيارى از علما بر قول پيشين اند. در باب تفاوت ميان قرآن و حديث قدسى تفاوت هاى زيادى بر شمرده شده است، از جمله اين كه اعجاز و تحدّى وجود دارد؛ اما در حديث قدسى اعجاز و تحدّى نيست. ديگر اين كه در قرآن واجب است كه لفظ نيز از خداوند باشد، بر خلاف حديث قدسى. تفاوت سوم، اين كه مسّ قرآنْ، بدون طهارت جايز نيست؛ ولى در حديث قدسى جايز است. تفاوت هاى ديگرى نيز بر شمرده شده است (ر.ك: مستدركات مقباس الهداية، ص ۴۷). در ضمن، حديث قدسى به دو صورت روايت مى شود. ۱. گفته شود: قال رسول اللّه(ص): فى ما يروى عن ربّه؛ اين عبارت را سلف [پيشينيان ] به كار مى بردند. ۲. گفته شود: قال اللّه تعالى فى ما رواه عنه رسوله(ص)، كه معنا در هر دو مورد يكى است (همان، ص ۴۹).

صفحه از 7