نگرش هاى عرفانى در شرح ملا صدرا

ملاصدرا معتقد است كه مسخ در امت اسلامى، بسان امت موسى (ع) فراوان است و از آن جا كه جهان آخرت، عالم ظهور باطن انسانهاست و آنان بر اساس نيت هاى خود محشور مى شوند، صورت حقيقى آنها آشكار مى گردد. ^۱ با اين حال، بر اين باور است كه باطن حقيقى اشخاص براى اهل كشف و شهود در همين دنيا ميسّر است:
... و أهل الكشف لظهور سلطان الأخرة عليهم و بروزه لهم يرون بعين البصيرة كل إنسان على صورته إلى يحشر عليها يوم القيامة كما دلّ عليه حديث الحارثة الأنصارى؛ صاحبان كشف و شهود، به خاطر آشكار شدن حكومتِ آخرت نگر بر آنها و هويدا شدن جهان آخرت در نظرشان، با چشم بصيرت هر انسانى را با همان صورتى كه در روز قيامت محشور مى شوند، مى بينند، چنان كه حديث حارثه انصارى بر آن رهنمون است. ^۲
بر اساس همين مشرب عرفانى است كه او ميان موجودات عالم رابطه معنوى و جذبه طبيعى به ذات عالم و برخوردارى از يك حقيقت روحانى قايل شده و مسئله گريه مناطق زمين و فرشتگان و... را بر مرگ مؤمن حل كرده است.
ايشان در شرح روايت «إذا مات المؤمن، بكت عليه الملائكة و بقاع الأرض؛ هنگامى كه مومن مى ميرد، فرشتگان و بخش هاى زمين بر او مى گريند» ^۳ مى نويسد:
فلكل موجود فى عالم الأرض و بقاعها رابطة معنوية و ضوء ذاتى و انجذاب طبيعى إلى ذات العالم، لما علمت من كون بواطنها و أرواحها متصلة به؛ إذ كل ما فى هذا العالم له حقيقة روحانية بها يسبّح لله تعالى و يحمده ؛ هر موجودى در زمين و بخش هاى آن، ارتباط معنوى و روشنايى ذاتى و كشش طبيعى با ذات هستى دارند؛ زيرا چنان كه دانستى، باطن و روح اين اجزاى هستى با ذات آن متصل است و هر