مصطلح الحديث را علمى دانسته اند كه از سند حديث و متن آن و چگونگى فراگرفتن و آداب نقل حديث گفتگو مى كند ۱ و گاهى از آن به دراية الحديث نيز تعبير مى شود ۲ كه خود از شاخه هاى علم الحديث است.
محمّد بن ادريس شافعى (150 - 240ق) اولين كسى است كه در ميان اهل سنّت به مصطلح الحديث پرداخته است او در الرساله خود، بحث هاى پراكنده اى در باب شروط صحت حديث، شروط حفظ راوى، نقل به معنا و قبول روايت مدلّس مطرح كرده است. همچنين وى در كتاب الأم در مورد حديث حسن، مرسل و بعضى از علوم حديث مطالبى عنوان كرده است. ۳
در قرن سوم، علماى ديگر به بحث و بررسى متون و اسانيد پرداختند و اصطلاحاتى براى هر يك از انواع حديث جعل نمودند. از آن زمان، كتابى كه متضمن اين علم و اصطلاحات آن به طور مستقل باشد يا ضوابط اين اصطلاحات را تذكر دهد وجود ندارد. تنها كتاب العلل الصغير ابو عيسى محمّد بن عسيى ترمذى (م 279 ق) از اين دوره در دست است كه مؤلف، اين كتاب را خاتمه كتاب جامع خود قرار داده است و در آن، مطالبى در زمينه جرح و تعديل، مراتب روات، آداب تحمل و اداى حديث، نقل به معنا، حديث مرسل، تعريف حديث حسن و غريب و شرح اين تعاريف آورده است.
پس از وى، در نيمه دوم قرن سوم، رامهرمزى (260 - 310 ق) اولين كتاب مستقل درباره مصطلح الحديث را نوشت. او نام كتاب خود را المحدث الفاصل بين الراوى و الواعى نهاد. كتاب وى بيشتر در حوزه فنون روايت و آداب آن است و در زمينه اقسام حديث و شرح مصطلاحات، مطلبى ندارد.
در نيمه دوم قرن چهارم و پس از رامهرمزى، حاكم نيشابورى (م 405 ق) كتاب معرفة
1.دراية الحديث ، كاظم مدير شانه چى ، ص ۵.
2.همان ، ص ۳.
3.منهج النقد فى علوم الحديث ، ص ۶۰.
